در سال‌های اخیر، هرگاه مجادله میان طرفداران «جمهوری اسلامی» و «حکومت اسلامی» بالا گرفته، نام حجت‌الاسلام محسن غرویان هم به میان ‌آمده است. غرویان در زمانه‌ای نه‌چندان دور از تئوریسین‌های پیگیر و پرحرارت تز «حکومت اسلامی» بود و اعتقاد داشت که امام(ره) لفظ «جمهوری اسلامی» را در یک گذرگاه خاص زمانی و از سر مصلحت به‌کار برده و مراد و مقصود وی «حکومت اسلامی» بوده است. در آن زمان، وی عضو شورای سردبیرى مجله معرفت و عضو هیأت علمی موسسه آموزشى و پژوهشى امام‌خمینى(ره) بود که مدیریت هر دو را آیت‌الله‌ مصباح‌ یزدى به عهده داشت. اما غرویان به زعم خودش وقتی محیط آنجا را چنان می‌بیند که «بیش از آنکه علمی باشد، سیاسی است»، از آنجا خارج می‌شود و به جامعه‌المصطفی نقل مکان می‌کند، و حرف و حدیث‌های بسیاری را حول و حوش خود و استاد دیرینه‌اش مبنی بر اینکه «شاگرد از استاد بریده»، رقم می‌زند؛

همشهری ماه در شماره 31 خود به گفتگو با وی پرداخته است. این گفتگو با تیتر از «حکومت اسلامی» به «جمهوری اسلامی» رسیده‌‌ام، ارائه شده که ما در اینجا بخشی از بیانات ایشان را به صورت اقتباس و تلخیص ذکر می­کنیم.

بعد از تشکیل جمهوری اسلامی، دو نوع قرائت از دیدگاه‌های حضرت امام(ره) مطرح شد؛ عده‌ای می‌خواستند نظام جمهوری اسلامی را کاملا بر دموکراسی غربی منطبق کنند و عده دیگری معتقد بودند که نظام و اندیشه سیاسی ما به‌طور کامل منطبق بر دموکراسی‌های رایج نیست. یکی از این دو دیدگاه که تحت عنوان «حکومت اسلامی» مطرح می‌شد بر این باور بود که مشروعیت به‌طور کامل از آن شارع مقدس است و رای مردم و اکثریت هیچ نقشی در مشروعیت نظام سیاسی ندارد. دیدگاه دیگر معتقد بود که صرف رای مردم مشروعیت‌ساز است و از همین روی هم تاکید بر عنوان «جمهوری اسلامی» داشتند... در اینجا لازم است ما معنای دموکراسی را روشن کنیم. دموکراسی اگر به این معنا باشد که ما اصلا مشروعیت الهی و آسمانی نداریم و مشروعیت کلا زمینی و مردمی است و فقط آرای مردم است که مشروعیت را تامین می‌کند، این با تفکر اسلامی در تضاد است. اما اگر دموکراسی را به معنای نقش و سهم مردم در مشروعیت نظام سیاسی بدانیم، من معتقدم که درست است و این سازوکار منافاتی با اسلام ندارد... مشروعیت به معنای مورد امضای شارع بودن است و از طرف دیگر هم باور داریم که عقل و احکام عقلی یکی از منابع فقه ماست؛ یعنی شارع مقدس، حکم عقلانی را تایید می‌کند. ما اگر بتوانیم عقلانیت این سیستم و مدل حکومت اسلامی را به درستی تبیین کنیم و آن را روشن کنیم، شارع مقدس هم آن را تایید می‌کند و این سیستم مشروع می‌شود... من اعتقاد دارم که ما ترکیبی از انتخاب و انتصاب داریم که مورد تایید عقل و عقلاست و شارع مقدس هم این عقل و عقلانیت را امضا می‌کند؛ ... به این معنا که رتبه مشروعیت‌بخشی از ناحیه شارع مقدس، مقدم است و مشروعیت ناشی از رای مردم موخر است. این دو عنصر مشروعیت‌ساز در عرض یکدیگر نیستند و در یک رتبه قرار نمی‌گیرند... پله اول مشروعیت از ناحیه شارع مقدس است و کسی که می‌خواهد رهبری را در عصر غیبت در دست بگیرد، باید واجد آن شرایط شرعی باشد و آنگاه در مرتبه ثانوی این بحث پیش می‌آید که کدام مجتهد از مشروعیت مردمی در جامعه اسلامی برخوردار است و آنگاه آن عنصر مشروعیت مردمی هم اکتساب می‌شود... من در گذشته از ایده «حکومت اسلامی» دفاع می‌کردم و در این رابطه بحث‌هایی را هم مطرح می‌کردم ولی الان خودم به این نتیجه رسیده‌ام که فرمایش حضرت امام(ره) مبنی بر اینکه جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد، یک مبنای فلسفی و حکمی دارد و ما می‌توانیم ترکیبی از «جمهوریت» و «اسلامیت» داشته باشیم. مقام معظم رهبری هم در دیدار اخیرشان با اعضای مجلس خبرگان رهبری، روی همین مسأله مجددا تأکید کردند که تفکیک بین جمهوریت و اسلامیت درست نیست...