بخش هشتم

دلایل نقلی تساوی زن و مرد در تقسیم سهم الارث

ادعایی که در این نوشته آورده شده، علاوه بر دلیل عقلی- که دربالا آمد- دلیل نقلی هم دارد که در دو قسمت آورده می شود:

   قسمت اول) حق پسر از ارث پدری– حتی اگرخودش فوت کرده باشد- محفوظ است و به فرزند یا فرزندانش به شرح زیر می رسد:

یک- اگر فرزند فوت شده پسر باشد، سهم پسر(به مقدار دوبرابر دختر) به فرزند یا فرزندان او می رسد؛ حتی اگر آن ها دختر باشند.

دو- اگر فرزند فوت شده دخترباشد، سهم دختر(نصف سهم پسر) به فرزند یا فرزندان او می رسد؛ حتی اگر آن ها پسر باشند. پس می بینیم که تقسیم ارث پدر برای فرزندان به وضعیت زندگی اولاد پس از ازدواج، نیازهای آتی و جنسیت آن ها بستگی ندارد. این حق بسته به نوع نقش شان درخانواده ی پدری شکل می گیرد و برای نسل بعد هم حفظ می شود.

   قسمت دوم) تقسیم سهم الارث درشقوق دیگر، به دلیل نبودن چنین حقی، همه مساوی است؛ مثلاً:

- سهم الارث پدر ومادر میّت: اگر شخص متوفّی فرزند داشته باشد، پدر ومادر وی به طور مساوی یک ششم (سدس) ارث می‌برند وچهار قسمت آن را فرزند دختر یاپسر به تنهایی ارث می‌برد . در این جا چون پدر و مادر نقش بارزی دراقتصاد خانواده ی فرزند متوفای خود نداشته اند به طور مساوی ارث می برند.

- اگر وارث میّت فقط یک دایی یایک خاله باشد، تمام مال به او می‌رسد و اگرهم دایی و هم خاله باشد وهمه پدر ومادری، یاپدری، یامادری باشد، مال به طور مساوی بین آن ها قسمت می‌شود. در این جا نیز وضع به همان منوال است. جالب این که خاله و دایی- فارغ از جنسیت - به طور مساوی ارث می برند.

- اگر وارث میّت فقط یک خواهر یایک برادر مادری باشد که ازپدر میت با میت جدا است، تمام مال به او می‌رسد و اگرچند برادر مادری یاچند خواهر مادری باشند، مال به طورمساوی بین آن ها تقسیم می‌شود.

- درصورتی که متوفّی یک پدر ویک دختر داشته باشد، پدرش فقط یک ششم ارث می‌برد و وارث تمام ماترک او دختر است.

موارد بالاخلاصه ی فتاوای علما درمورد تقسیم سهم الاث درشکل های مختلف است. نکاتی که در این موارد وجود دارد:

اول) اگر فرزندی قبل از پدربمیرد وخود فرزند داشته باشد، سهمی که از مایملک پدر به او به ارث می رسد – چون براساس نقشش درخانه ی پدرشکل گرفته- بدون توجه به جنسیت فرزندانش، به آن ها می رسد.

دوم) درتمام موارد بالا چون پدر ومادر و دایی وخاله ی متوفی نقشی در زندگی او نداشته اند، هرکدام – فارغ ازجنسیت شان- سهم مساوی می برند؛ به جز دختر که وقتی درمقابل بقیه ی اقوام قرار می گیرد، براساس نقش او درخانواده و فارغ ازجنسیت، بیش از دیگران سهم می برد.

بنابراین از مجموع نوشته ی بالا می توان نتیجه گرفت که:

   1- تقسیم ارث تابع جنسیت نیست.

   2- احکام تقسیم ارث در صدر اسلام بر اساس شرایط زمان ومکان وضع شده و امروز نیز باید به همان شکل باشد.

   3- وقتی شرایط دختر وپسر درخانواده ی پدر یکسان است، سهم الارث شان از دارایی والدین نیز باید مساوی باشد.

   4- نوع ومیزان تأثیر نقش افراد درخانواده درتقسیم ارث تأثیر اساسی دارد. دختر و پسر خانواده از افراد  بیرون از آن بیشتر ارث می برند؛ چون نقش شان درخانواده بیشتر ومؤثر تر است.

   5- امروز باوجود تغیر نقش ها وکاهش تمایزات جنسیتی، بایدحقوق وتکالیف نقش ها نیز برهمین اساس تبیین و مورد بازنگری قرار گیرد.

    6- آیات قرآن را می توان درچهار بخش تقسیم کرد که عبارت است از آیات مربوط به:

بخش اول) اخلاق و سبک زندگی

بخش دوم) اعتقادات

بخش سوم) حرمت و حلیت

بخش چهارم) احکام و قوانین فقهی وحقوقی

باعنایت به این که هیچ قانون فقهی وحقوق نمی تواند برای همه ی زمان ها کاربرد داشته باشد، آیات بخش چهارم باید باعنایت به پویایی فقه شیعه مورد بازنگری قرار گیرد و با زمان ومکان هماهنگ شود تا ضمن پاسداشت حقوق افراد، از تحجّر نجات یابد و به بالندگی برسد.

   7- وجود آیات مربوط به احکام زندگی روزمره، یکی از نشانه های جامعیت دین- به ویژه اسلام – است. عده ای عقیده دارند وجود آیات الاحکام درقرآن از این حکایت می کند که دین تا ابد برای زندگی انسان برنامه دارد؛ اما شاید بهتر است بگوییم این آیات نشان می دهد که دین به این امور توجه دارد و جزئیات برنامه را به عقل انسان های زمانه ی خود سپرده است.

  8- فقه اسلامی از سه مشکل بزرگ رنج می برد که عبارت است از: «مردسالاری» ، «متن سالاری»(تابعیت مطلق ازنصّ) و «عدم تولید علم». تا این نقیصه ها برطرف نشود، نظرات و فتاوای علما برای جامعه کاربردی و قابل استفاده نخواهد بود. بی شک تا نهاد و ارگانی برای جامعه نفع واثر مثب نداشته باشد و با زندگی روزمره ی مردم ارتباط برقرار نکند، مورد اقبال نخواهد بود و منزوی خواهد شد.

   9- موضوع مردسالار بودن فقه نه تنها در این موضوع، بلکه درموارد دیگر نیز مانند حجاب، موسیقی، رقص، متعه و... به وضح قابل مشاهده است.