شرایط شفاعت‌شونده 

الف: توحید و اعتقاد به وحدانیت خداوند؛ اولین و بلکه مهمترین و اساسی‌ترین شرط شفاعت است. شرک و بت‌پرستی مانع از شفاعت می‌گردد؛ یعنی اولیاء خدا مشرکین را شفاعت نمی‌کنند. امام حسن مجتبی (ع): رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: شفاعت من برای کسانی است که گناهان کبیره انجام داده‌اند غیر از شرک و ستم.

ب: ظالم نباشد؛ شفاعت‌شونده ظلم و ستم به دیگران روا نداشته باشد؛ چون پیامبر(ص) فرمودند: شفاعت من شامل اهل ظلم و ستم نمی گردد.
شفاعت رسول خدا یا اولیاء خدا شامل کسانی است که به نفس خویش ستم نموده‌اند، ولی شفاعت آنها شامل کسانی که ظلم و ستم به دیگران نموده‌اند، نمی‌شود؛ مگر این که مظلوم از حق خویش بگذرد و ظالم را عفو نماید.
علی(ع) می‌فرمایند: آگاه باشید که ظلم و ستم سه گونه است:
ظلمی که بخشوده نخواهد شد و آن شرک به خداست؛
ظلمی که قابل عفو و گذشت است و آن ظلم به خویش است؛
ظلمی که رهایی ندارد و آن ظلم بندگان نسبت به دیگران است.( بحار الانوار ، ج 7 ، ص 271)

ج : اعتقاد به شفاعت؛ شفاعت‌شونده اعتقاد قلبی به شفاعت داشته باشد. در غیر این صورت مشمول شفاعت قرار نمی‌گیرد. رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: هر کس به شفاعت من اعتقاد قلبی نداشته باشد، شفاعت من به او نمی‌رسد.(بحار الانوار ، ج 8، 58)

د : نماز را بزرگ بشمارد؛ و هر کاری را فدای نماز کند. اگر نماز مورد قبول خداوند قرار بگیرد، بقیه‌ اعمال نیز قبول می گردد و به اصطلاح به کار بگوید نماز دارم، نه به نماز بگوید کار دارم. ابی بصیر از امام کاظم(ع) روایت می کند که پدرم امام صادق(ع) در وقت وفاتش فرمود: فرزندم! شفاعت ما به کسی که نمازش را سبک بشمارد، نمی رسد.(وسائل الشیعه ، ج3 ، ص 16)

د: خیانت کار نباشد؛ کسی که خیانت به برادران دینی خود نموده، از شفاعت برخوردار نمی­ باشد. رسول خدا (ص) فرمود: هر کس به برادر دینی خویش خیانت نماید، خداوند برکت را از روزیش برمی‌دارد و زندگیش را ویران می‌سازد و او را به خودش واگذار می‌کند و شفاعتی از او نخواهد شد.( وسائل الشعیه ، ج 12، ص 210 ، حدیث 11)

مخاطبان شفاعت چهار دسته اند:

دسته اول ـ شفاعت باعث می‌شود که (پیش از رفتن به جهنم) شخص گناهکار بخشوده شود.

دسته دوم ـ شفاعت موجب می‌شود گناهکاری که تازه به جهنم وارد شده است، از جهنم نجات یابد.

دسته سوم ـ برخی از گناهکاران پس از آن که مدتها در جهنم می‌مانند، اذن داده می‌شود که شفاعت کنندگان، آنان را شفاعت کنند.

(دسته چهارم ـ عده‌ای اصلاً شفاعت نمی‌شوند و برای همیشه باید در عذاب و جهنم باشند. چنین کسانی مخاطب آیات هُم فیها خالِدون هستند.(از مسلمانان و غیرمسلمانان

- ایجاد امید به خدا؛ بالاترین اثر مثبت شفاعت این است که انسان را به خدا امیدوار می‌کند و یأس و نومیدی را از انسان می‌زداید. در حقیقت منشأ فلسفه شفاعت این است که اصل در آفرینش جهان، رحمت است و امید موجودات به رحمت پروردگار، موجب تداوم آنها می‌گردد.

- رفع یأس؛ از جمله آثار و نتایج شفاعت، زدودن روح یأس و نومیدی از انسان است و مایه این می‌شود که انسان هیچ گاه از رحمت خدا مأیوس نگردد؛ زیرا یأس از رحمت خدا؛ خطرناک‌ترین حالتی است که به انسان عارض می‌شود.

- ایجاد انگیزه برای تحصیل شرایط شفاعت؛ کسی که امید به شفاعت داشته باشد، سعی و تلاش می‌کند که خود را بر انجام کارهای نیک و خیر وادار کند تا مورد شفاعت اولیاء الهی قرار بگیرد و عملی انجام دهد تا خداوند از عمل و گفتار او راضی باشد.

- اعتقاد به شفاعت؛ (و این که پیامبران ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ و اولیاء و صالحان در روز رستاخیز درباره کسانی که پیوند ایمانی خود را با خدا قطع ننموده و رابطه معنوی خود را با شفیعان درگاه الهی حفظ کرده اند، وساطت و شفاعت خواهند کرد،) دارای آثار ارزنده تربیتی است و کاملاً جنبه سازندگی دارد و سبب می شود که گروهی از گنهکاران به راه اطاعت باز گردند.

شفاعت، پارتی بازی نیست

از مطالبی که بیان شد، روشن گردید که شفاعت، پارتی بازی نیست و به این معنا نیست که افراد هر آنچه می توانند گناه کنند و بعد دست به دامن اولیاء خدا بزنند و خود را از عذاب خداوند نجات بدهند. بلکه معنای شفاعت این است که ولی خدا برای کسانی که خود دارای دین صحیح و اعمال شایسته‌اند ولی گناهان قابل عفو و بخشش دارند، دستگیری نماید و آنها را از عذاب الهی برهاند. در نتیجه، شفاعت نوعی تربیت و سازندگی است نه وسیله فرار از زیر بار مسؤولیت.

نکته

(شفاعت و عقاید خرافی)

پیامبر اسلام( ص) و پیشوایان معصوم (ع) نخواسته‌اند با فرمایشات خود پیرامون شفاعت از گناهکاران، مردم را نسبت به گناه و خلافکاری جری کنند و به آنان جرأت معصیت بدهند، بلکه منظور بیان واقعیتی است که در جهان پس از مرگ واقع خواهد شد. بنابراین، اوضاع برخی عقاید رایج بین بعضی عوام و بلکه خواص معلوم الحال مبنی بر این که مثلاً علی(ع) و یا حضرت اباعبدالله(ع) کشته شدند تا امت پیامبر را هر چقدر هم که معصیت کنند، در آن دنیا شفاعت کنند، روشن می شود. چنین عقایدی بیشتر شبیه باورهای مسیحیان است که بر این عقیده اند که مسیح به صلیب کشیده شد تا تضمین گناهان امتش باشد! در حالی که امام صادق(ع) تصریح فرمودند که برای بهره مندی از شفاعت ما باید حداقلی از شرایط را داشته باشید و به اصطلاح خودتان را به ما شفیعان برسانید تا ما بتوانیم از شما شفاعت کنیم و الا دستتان از شفاعت کوتاه خواهد ماند.

مدارک روایات شفاعت

کتابهای شیعه:

1 ـ کافی، تألیف محمد بن یعقوب کلینی، متوفای 328 چاپ آخوندی.

2 ـ من لا یحضره الفقیه، تألیف شیخ صدوق، متوفای 381 چاپ نجف.

3 ـ تهذیب الاحکام، تألیف شیخ طوسی، متوفای 460 چاپ نجف.

4 ـ صفات الشیعه، تألیف شیخ صدوق، متوفای 381چاپ نجف.

5 ـ فضائل الشیعه، تألیف شیخ صدوق، متوفای 381 چاپ نجف.

6 ـ ثواب الاعمال، تألیف شیخ صدوق، متوفای 381 چاپ غفاری.

7 ـ امالی، تألیف شیخ صدوق، متوفای 381 چاپ قم.

8 ـ عیون اخبار الرضا، تألیف شیخ صدوق، متوفای 381 چاپ قم.

9 ـ خصال، تألیف شیخ صدوق، متوفای 381 چاپ غفاری.

10 ـ امالی، تألیف شیخ طوسی، متوفای 460 چاپ قدیم.

11 ـ تفسیر علی بن ابراهیم قمی، (سده سوم) چاپ خشتی.

12 ـ تفسیر عیاشی، (سده سوم) چاپ قم.

13 ـ نهج البلاغه علی ـ علیه السّلام ـ ، تألیف سید رضی، متوفای 406 چاپ مصر با شرح عبده.

14 ـ تفسیر مجمع البیان، تألیف شیخ طبرسی، متوفای 548 چاپ اسلامیه.

15 ـ مناقب ابن شهر آشوب، متوفای 588 چاپ نجف.

16 ـ بشاره المصطفی، تألیف عمادالدین طبری، (سده ششم) چاپ دوم نجف.

17 ـ محاسن برقی، (سده سوم) چاپ تهران.

18 ـ تفسیر فرات کوفی، (سده سوم) چاپ نجف.

19 ـ اختصاص، تألیف شیخ مفید، متوفای 413 چاپ تهران.

20 ـ صحیفه سجادیه، دعاهای حضرت سجاد ـ علیه السّلام ـ ، چاپ آخوندی.

21 ـ مصباح المتهجد شیخ طوسی، متوفای 460 چاپ قدیم.

مدارک ما از کتابهای شیعه مربوط به سده سوم تا ششم هجری می‌باشد.

کتابهای اهل تسنن:

22 ـ صحیح بخاری، تألیف محمدبن اسماعیل بخاری متوفای 256 چاپ کتاب الشعب 9 جزء درسه جلد.

23 ـ صحیح مسلم،متوفای 261 چاپ مصر 1334 هـ .ق 8 جزء در دوجلد.

24 ـ مسند احمد حنبل، متوفای 241 چاپ مصر در شش جلد.

و...