آیا عمر بن خطاب در نهم ربیع الأول به قتل رسیده است؟

مقدمه:

1 - روز نهم ربیع الأول ، روز آغاز ولایت و امامت امام دوازدهم(عج) است.

2 -  روایاتی وارد شده است که مردم را در این روز تشویق به خجسته و میمون داشتن این روز و تبریک آن به یکدیگر و نوپوشی و ... کرده است.{مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار می‌نویسد: قَالَ إبراهِیمُ بنُ عَلِیٍّ الکَفعَمِی فِی سِیاقِ أعمالِ شَهرِ رَبیعِ الأوَّلِ أنّه رَوَى صَاحِبُ مَسَارِّ الشِّیعَةِ أَنَّهُ مَنْ أَنْفَقَ فِی الْیَوْمِ التَّاسِعِ مِنْهُ شَیْئاً غُفِرَ لَهُ، وَ یُسْتَحَبُّ فِیهِ إِطْعَامُ الْإِخْوَانِ وَ تَطْیِیبُهُمْ وَ التَّوْسِعَةُ فِی النَّفَقَةِ، وَ لُبْسُ الْجَدِیدِ، وَ الشُّکْرُ وَ الْعِبَادَةُ، وَ هُوَ یَوْمُ نَفْیِ الْهُمُومِ، وَ رُوِیَ أَنَّهُ لَیْسَ فِیهِ صَوْم‏.(بحارالأنوار، ج 31، ص 119)

ترجمه: شیخ ابراهیم بن علیّ کفعمی (در کتاب مصباح) گفته است: صاحب کتاب مسارالشیعة (یعنی شیخ مفید) روایت کرده است که هر که در روز نهم ماه ربیع الاول چیزی انفاق کند ، حق تعالی گناهان او را بیامرزد. و در این روز اطعام برادران مؤمن و خوشبو گردانیدن ایشان و توسعه دادن بر عیال خود و دیگران و پوشیدن جامه‌های نو و شکر و عبادت حق تعالی مستحبّ است. این روز، روز برطرف شدن غم‌هاست. و روزِ روزه داشتن نیست.( زادالمعاد، ص 411)}

حال سؤالی که در اینجا مطرح است ، این است که علاوه بر مقام ولایت و آغاز امامت حضرت حجت(عج) ، آیا مناسبت دیگری نظیر حادثه قتل خلیفه ثانی نیز در این روز اتفاق افتاده است یا خیر؟ و در هر صورت آیا دعوت به خوشحالی مردم در این روز از باب آغاز امامت حجت ثانی عشر(عج) - که از زمان پیامبر(ص) در بین مردم داستانش و غیبتش و ظهورش و دادگستری اش زبان به زبان میچرخیده و از مسلمات روائی و عرفی بین همه مسلمانان بوده است - می باشد یا به دلایل دیگر نظیر به قتل رسیدن خلیفه دوم؟

پاسخ:

روز نهم ربیع الأول در بین عوام شیعه از دیرباز به عنوان روز قتل عمر بن خطاب تلقی و آن را به عنوان عید الزهراء گرامی میداشتند و حتی برخی که دین را جز ظاهر و پوسته نمی بینند و نمی دانند ، برای ارتکاب برخی معاصی به حدیث رُفِعَ القلم متمسک شده و بر این باورند که در این روز قلم(سخط)الهی از شیعیان برداشته شده تا هر امر خطا و خلافی از آنان به بهانه عیدالزهرا و قتل عمر بن خطاب که موجب شادی دل حضرت زهرا(س) شده است ، سر بزند!!! ناگفته نماند که چنین چیزی - رفع قلم بدون اقتضای موارد نه گانه مطرح در مباحث اصولی و کلامی - حتی برای پیامبر هم تجویز نشده است چه برسد به سایرین. حال چگونه این جماعت چنین باور مزخرف و موهنی را ترویج می کنند؟ فقط از عوامان و عوام زدگان و متولیانی که حیات و بقا و تداومشان در عوامفریبی در سایه دین و مذهب است ، بر می آید. به هر حال چنین کسانی معتقدند در این روز عمر بن خطاب به دست ابولؤلؤ(فیروز) ؛ غلام ایرانی(اهل فین کاشان!) کشته شده است. اما این تمام واقعیت نیست.

عمر بن خطاب ، چنان که مصادرش می آید ، در 25 یا 26 یا 27 یا 29 ذیحجه سال 23 هجری به قتل رسیده است. وآن که در نهم ربیع الأول (سال 66هجری) کشته شده است ، چنان که علامه مجلسی میگوید ، عمر بن سعد است که پس از قیام مختار و به دست یکی از سربازان مختار کشته شد.(زادالمعاد ، ص412)

تفصیل مطلب

­ اهل سنّت و مورّخین آن­ها و بعضی از علمای شیعه، تاریخ مرگ عمر بن خطاب را در اواخر ماه ذی‌الحجّة گزارش نموده ‌اَند که به بعضی از آن­ها اشاره می‌شود.

مسعودی(م346ه) در مُرُوج الذّهب می‌نویسد:أبولؤلؤ فیروز، غلام مغیرة بن شعبة، روز چهارشنبه، 4 روز مانده به پایان ماه ذی‌الحجّة، در سال 23 هجری، عمر بن خطّاب را در نماز صبح و در سن 63 سالگی به قتل رساند.( ج ‏2، ص 304)

شیخ مفید(م413ه) در مَسارالشیعة روز بیست و ششم ذی‌الحجّة را روز ترور عمر بن خطاب؛ و روز بیست و نهم این ماه را روز مرگ وی گزارش می‌کند. (ص 42)

ابن عبدالبرّ در الاستیعاب، قتل عمر بن خطاب را در سه روز یا چهار روز مانده به پایان ذی‌الحجّة گزارش می‌کند. وی به نقل از زُهری نقل می کند که صُهَیب(غلام عمر) کسی بود که بر عمر بن خطاب نماز خواند. (ج ‏3، ص 1152 و1157)

 سیّد بن طاووس(م664ه) در اقبال‌الاعمال می‌نویسد: در روز بیست و ششم ذی‌الحجّة، دشمن اهل بیت پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله کشته شد.( ص 861)

مرحوم شیخ بهایی در توضیح المقاصد می‌نویسد: در روز بیست و ششم ماه ذی‌الحجة، ابولؤلؤ، عمر بن خطاب را ترور کرد و در بیست و نهم ذی‌الحجة سال 23، عمر کشته شد.( ص 545)

شیخ ابراهیم کفعمی در مصباح می‌نویسد: عمر بن خطاب در بیست و هفتم ذی‌الحجة ترور شد و هر کس بپندارد که وی در روز نهم ربیع الأول کشته شده است، به خطا رفته است. ( ص 515)

وی در ذیل اعمال ماه ربیع الاول می‌گوید:نویسنده کتاب مسارالشیعة(مرحوم شیخ مفید) روایت می‌کند که «... اکثر مردم شیعه این گونه می‌پندارند که در این روز(نهم ماه ربیع الأول) ، عمر بن خطّاب به قتل رسیده است، در حالی که این سخن، صحیح نیست.» محمّد بن ادریس حلّی در کتاب سرائر می‌نویسد: «هر کس این چنین بپندارد که عمر در نهم ربیع به قتل رسیده است ، به اجماع مورّخین اشتباه کرده است.» مرحوم شیخ مفید در کتاب تاریخی خود اینچنین می‌گوید: «عمر بن خطاب در روز دوشنبه، چهار شب مانده به پایان ماه ذی‌الحجّة سال 23 هجری کشته شد.» و صاحبان کتاب‌های الغرّة، معجم، طبقات، مسار الشیعة و اقبال الأعمال و بلکه شیعه و اهل سنّت بر این قول تاریخی، اجماع دارند.(مصباح کفعمی، ص 510-511‏ ؛ بحارالأنوار، ج 31، ص 119)

شیخ عباس قمی نیز در وقایع الایّام می‌نویسد: در روز بیست و نهم ماه ذی الحج?، سنه23، عمر بن خطاب وفات کرد، و صُهَیب رومی بر وی نماز گذاشت. (ص 133)

آن چه گفته آمد و نیز منابع ذیل الذکر دلالت بر این دارند که اگر بنا است در چنین روزی عیدالزهراء اقامه شود ، باید بابت آغاز ولایت و امامت امام منتظَر(عج) و در درجه دوم بابت کشته شدن عمر بن سعد ملعون اقامه کرد (نه عمر بن خطاب که هیچ مناسبتی با این روز ندارد.) هر چند به نظر میرسد شیعیان برای دلخوش بودن ، عمر بن سعد را تبدیل به عمر بن خطاب کرده اند و جالب این که حتی علما هم که دستی بر تاریخ و حقیقت مطلب دارند ، بعضاً خود نیز عوامی گریشان گل میکند و خود میداندار و معرکه گیر این قبیل محافل و مجالس میشوند.

به سایر منابع دقت کنید:

الفتوح ابن أعثم کوفی:246 ؛

اُسدُالغابّه، ج 4، ص 145؛

تاریخ ابن خلدون 539:1 ؛

بحار الأنوار علامه مجلسی113:13 و 529:92 ؛

حیاة الإمام حسن بن علی226:1 ؛

تتمة المنتهی مرحوم شیخ عباس قمی:25 ؛

دائرةالمعارف تاریخی147:1

با این اوصاف هستند برخی کسانی که به واسطه برخی گزارشها و روایات قائل به قتل عمر بن خطاب در روز نهم ربیع الأول هستند. که ما در قسمت دوم به آن اشاره میکنیم