قسمت پنجم و آخر

سؤال پنجم: آیا خواب میتواند مستند وقایع تاریخی واقع شده و حجت باشد؟

در پاسخ ، به این فرمایش گهربار امام صادق(ع) بسنده میکنم که: دین خدا گرامی تر از آن است که با خواب دیدن(با خواب نما شدن!) تنظیم شود.(إنّ دینَ الله أعَزّ مِن أن یُری فی المنام – النوم- کافی482:3) بنابر این ، خواب در هیچ مقوله ای حجت نبوده و حجیت ندارد.

سؤال ششم: آیا شهرت میتواند دلیل اعتبار و حجیت خبر باشد؟

شهرت به معنای مشهور شدن امری که جنبه دینی دارد ، در نزد مسلمانان است. فقیهان و اصولیان شهرت را بر سه دسته کرده اند: روائی: که به معنای شهرت نقل روایت در بین اصحاب حدیث است. چنین شهرتی از مُرَجِّحات بوده و معصوم(ع) دستور به اخذ و عمل به آن را داده است.(خُذ بما اشتهر بین الأصحاب)  

عملی: کهبه معنای شهرت عمل به یک روایت در بین اصحاب است. گفته شده چنین شهرتی جبران ضعف سند می کند.

فتوائی: کهبه معنای شهرت فتوا نسبت به یک مسأله است حتی اگر به روایتی استناد نشود یا از آن إعراض شود. این همان است که از حجیّتش در أمارات از آن بحث میشود.

در مقوله شهرت و حجیت آن بجمیع أقسامِه یا بعضی از آن ، در بین فقیهان و اصولیان اختلاف نظر است و نظر واحدی در بین آنان وجود ندارد. با این اوصاف حتی اگر بپذیریم که شهرت بجمیع أقسامه در مسائل و احکام شرعی حجیت دارد ، اما جای انکار باقی نگذاشتن در حوادث و پدیده های تاریخی به بهانه شهرت ، قاعده ای مقبول علما نبوده و با خِرَد نیز سازگاری ندارد. به هر تقدیر شهرت ابزار مناسبی برای پذیرش مطالب تاریخی نیست. و راستی چگونه میتوان با ابزار شهرت وقایع تاریخی را پذیرا شد؟ در آن صورت هر کذب و تحریفی را باید به بهانه اشتهار آن پذیرفت. چنان که در داستان غمبار عاشورا چنین مصیبتی را بر سر آن آورده اند و به واسطه تواتر در نقل و تبدیل این منقولات به مشهورات ، جزو مسلمات شده اند. أکاذیبی نظیر بی بی شهربانو(در صورتی که ثابت باشد ایشان مادر امام سجاد(ع) بوده اند – مرحوم شهیدی در کتاب زندگانی امام علی بن الحسین(ع) ادعا می کنند که مادر امام سجاد(ع) شهربانو نبوده است. - ، در چنین فرضی هم ایشان هنگام وضع حمل از دنیا رفته اند و علی القاعده در کربلا نبوده اند. حال ببینید کاشفی در روضة الشهداء چه مرثیه جانکاهی برایش به رشته تحریر در آورده است. آیا چون روضه خوانها بر منبر خوانده اند و شهرت یافته است ، باید پذیرفت؟) یا حضور لیلا مادر علی اکبر که به گفته شهید مطهری(در کتاب حماسه حسینی - جلد اول -بخش تحریفات) قصه عشقبازی لیلی و مجنون و نذر و نیاز لیلی را برای مجنون به حادثه کربلا و لیلا و علی اکبر نسبت داده اند. و یا عروسی قاسم و فاطمه دختر امام حسین(ع) که در روضة الشهداء طی چند صفحه(321 تا 329) مزخرفاتی را به خورد ملت داده است. آیا باید همه اینها را چون دهان به دهان ، منبر به منبر ، نسل به نسل ، قرن به قرن گشته و اینک به ما رسیده است ، چشم بسته پذیرفت و بدتر از آن شاهد تحریفات و تصحیفات در دین نبی و باورهای مردم بود و دم بر نیاورد؟ فکر می کنید ادیان گذشته چگونه به انحراف کشانده شدند؟ جز با تحریف تحریف گران و سکوت آگاهان و عالمان و بلکه اسفبارتر از آن ، همراهی آنان با تحریف کنندگان دین و آئین؟!(به قول شهید مطهری از ترس آبرو زهرماری افزودن به روضه ها!)

سخن پایانی

گرچه نبودن مطلبی در کتب تاریخ دلیل بر وجود نداشتن یا واقع نشدن آن نیست امّا اگر بخواهیم بودن چیزی را در تاریخ اثبات کنیم ناگزیر از ارائه  سندی از دل تاریخ هستیم. ما با این فاصله زمانی ، جز بر اسناد ، به چیز دیگری نمی توانیم اعتماد کنیم. اساساً وقتی کسی ادعایی مطرح می کند، مسئول اثبات آن با ادلّه و براهین است. در واقع ، بر عهده طرفدار هر مدَّعاست که دلایل و شواهد و مؤیِّداتی برای خود داشته باشد و به واسطه آنها مدَّعای خود را ثابت کند.

لطیفه ظریفه:

در حالی که فقهای ما در باب احکام فرعی شرعی یکی از فاکتورهای صدور حکم شرعی را(در صورت تساوی در سایر شرایط) مخالفت با اهل سنت میدانند ، بسیار جالب است که بدانیم در مسائل تاریخی از جمله همین داستان رقیه بیشترین اتّکاء و اعتماد به منابع اهل سنت شده است! و این جای بسی تأمّل دارد.از خداوند بصیرت و بینائی در امر دین و تعمیق و تدقیق در مطالعه تاریخ مسئلت مینمائیم.آنچه از بضاعت مُزجاه مقدور و میسور بود ، آورده شد و البته محتمل است تتمه هائی نیز باشد که شاید به مرور افزوده شود. اما اساس مطلب همین بود که تقدیم شد. امید که در راستای تنویر افکار گامی برداشته شده باشد.

با پوزش از اطاله و تندی قلم