شهادت امام حسن علیه السلام بنا بر نقل کتاب اعلام الوری طبسی و ارشاد شیخ مفید یکی از دو تاریخ بیست و هشتم ماه صفر و هفتم ماه صفر ثبت شده است. عزاداری برای امام حسن علیه السلام در هفتم ماه صفر همواره در میان شیعیان در غیر ایران برپا بوده و در حکومت‌های سابق آن را در آخر صفر قرار دادند تا شهادت امام حسن‌(ع) و ارتحال پیامبر‌(ص) و امام رضا‌(ع) متوالی باشد. عده ای در پرسشی مشترک از  مراجع عظام تقلید وظیفه شیعیان در این روز را جویا شده‌اند که ضمن انتشار نظرات مراجع معظم تقلید ، سیره و نظرات برخی از مراجع عظام فقید نیز تقدیم می‌گردد.

سؤال: با توجه به اهمیت شعائر اهل‌بیت‌(ع) و مظلومیت سبط اکبر امام مجتبی‌(ع) و سیره مستمره علمای حوزه علمیه قم و نجف اشرف که روز هفتم ماه صفر را به عنوان شهادت امام مجتبی‌(ع) اقامه عزا می‌کردند و از جمله مرحوم حاج شیخ عبدالکریم‌حائری ؛ مؤسس حوزه علمیه قم که بر تعطیلی دروس حوزه علمیه و اقامه عزا برای آن وجود شریف اصرار داشتند ، نظر حضرتعالی چیست؟

آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی: به آنچه فقیه محقق؛  مؤسس حوزه علمیه (قدس سره) فرموده‌اند باید عمل شود.

 آیت‌الله‌العظمی صافی‌گلپایگانی: برپایی مجلس میلاد ائمه‌(ع) بسیار خوب و مناسب است اما چون هفتم صفر بنابر بعض اقوال مصادف با سالروز شهادت امام حسن مجتبی‌ علیه السلام می‌باشد و از طرفی تمام ماه محرم و صفر ماه‌های حزن آل‌الله و کاروان داغدار و مصیبت‌زده حضرت سید‌الشهدا‌ علیه السلام است ، سزاوار است در این دو ماه ، مجالس روضه و عزا بر پا نمود و از مجالس جشن و سرور جداً اجتناب نمود. انشاءالله مجمع مقدس شما عزیزان مورد توجه و عنایت خاصه حضرت بقیه‌الله‌ ارواحنا فداه قرار بگیرد و همه از منتظران امر فرج آن حضرت بوده باشید.

 آیت الله العظمی شبیری زنجانی: عزاداری روز هفتم ماه صفر به عنوان سوگواری سبط اکبر ‌علیه السلام و تعطیل بازار که سنت شیعیان بوده از شعائر دینی است که باید محفوظ بماند و با ذکر مناقب امام هفتم‌ علیه السلام منافات ندارد

آیت‌الله‌العظمی روحانی: جماعتی از محققین علماء مانند شیخ مفید - شهید - کاشف‌الغطاء قدَّس الله أسرارهم و غیر اینها بعد از تحقیق ، روز هفتم صفر را روز شهادت آن حضرت نوشته‌اند. من هم موقعی‌ که در این مورد تحقیق می‌کردم ، تقریباً اطمینان به این امر پیدا کردم. بنابراین مقتضای تعظیم شعائر ، اقامه مجلس عزا ، تعطیل بازار ، خروج دسته‌جات عزاداری در این روز است. و وظیفه صدا و سیما بر پایی عزاداری است و تولد امام کاظم‌ علیه صلوات الله در این روز مانع نباید بشود.

نظرات جمعی از مراجع تقلید فقید:

مشاهده می‌شود که در ایام محرم و صفر بعضی جشن‌ها به مناسبت‌های مختلف از صدا و سیما پخش می‌شود ؛ مثل هفتم صفر به عنوان میلاد. نظر حضرت‌عالی چیست؟

آیت‌الله‌العظمی میرزا جواد تبریزی‌(ره): بسمه‌تعالی محرم و صفر ماه‌های حزن بر سیدالشهدا‌و خاندان اهل‌البیت‌(علیهم السلام) می‌باشد و باید به مجالس عزاداری و روضه‌خوانی بگذرد. و الله‌العالم

 آیت‌الله‌العظمی بهجت‌(ره): مناسب است در جمع بین دو قول مشهور در روز هفتم صفر به‌ شهادت سبط اکبر امام مجتبی‌ علیه آلاف التحیه و الثناء و تولد امام موسی‌الکاظم‌ علیه السلام ، ترتیب مجالس برای هر دو امام بزرگوار به این که مصائب امام دوم‌ علیه السلام و مناقب امام هفتم‌ علیه السلام را متذکر و یادآور باشند و به همین احتیاط حاصل می‌شود.

 آیت‌الله‌العظمی فاضل‌لنکرانی‌(ره): یک روز اختصاص به حضرت امام مجتبی‌ علیه السلام داشته باشد ، تردیدی نیست و با توجه به این که روز 28 صفر روز رحلت خاتم‌الانبیاء‌(ص) هم هست و بدین لحاظ شهادت سبط اکبر‌ علیه السلام تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد لذا خوب است که روز هفتم صفر را به این عنوان اختصاص دهند که مشهور هم همین است.

 خاطرنشان می‌شود بنابر قول شهید در دروس و کفعمی در مصباح، روز هفتم صفر روز شهادت امام حسن مجتبی‌(ع) است و سیره علمای حوزه علمیه قم و نجف اشرف از جمله شیخ عبدالکریم حائری و آیت الله بروجردی اقامه عزا در این روز بوده است و کسبه و تجار شهر مقدس قم با تعطیلی مغازه‌های خود به عزاداری می‌پرداختند .

منبع: حوزه نیوز

ذکر این نکته لازم است که در ارشاد شیخ مفید(ص211) و نیز تهذیب شیخ طوسی(ج6 ، ص39) روز شهادت اعلام نشده است. و من در عجبم که چگونه در متن بالا روز هفتم صفر را به ارشاد مفید نسبت داده اند. در حالی که کسانی چون شیخ کلینی در کافی(ج1 ، ص461) و نوبختی در فِرَق الشیعه(ص42) که پیش از شیخ مفید و شیخ طوسی بوده اند ، تصریح به آخر صفر کرده اند و شیخ طوسی در دو کتاب خود(مصباح المتهجد ، ص732 و مسار الشیعه ، ص27) تصریح به بیست و هشتم صفر کرده است. و جالبتر آن که حتی شیخ عباس قمی در منتهی الآمال ج1 ص433 به دلیل همین تشتت اقوال به دو سطر بسنده کرده و بدون تعیین زمان دقیق شهادت ایشان به مطالب مهمتر پرداخته است. دو احتمال میتوان داد: یا بنده حقیر در استقصاء خود قصور داشته ام و مطلب از نظرم مغفول مانده است یا برخی آقایان که عنوان محقق را یدک میکشند بدون مراجعه به اصل کتب مرجع ادعای هفتم صفر می کنند. خدا می داند!

در ادامه مطلبی را که در پرسمان آمده است با مقداری دخل و تصرف می آورم تا خواننده عزیز خود بر اساس فهم و دریافت خود روز شهادت را برگزیند:

هفتم ماه صفر به روایتی سالروز شهادت امام حسن مجتبی ( علیه السلام ) و به روایتی دیگر میلاد امام موسی کاظم ( علیه السلام ) می باشد این همزمانی دو مناسبت و وجود آن در ماه صفر که ماه حزن و اندوه خاندان نبوت می باشد ، باعث یک نوع سردرگمی میان محبان اهل بیت شده است لذا به بررسی این موضوع از منابع معتبر می پردازیم: منابعی که هفتم صفر را روز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام می دانند: مرحوم شیخ کفعمی (م قرن 9) در کتاب «مصباح بلدالامین» هفتم صفر را زمان شهادت امام حسن مجتبی(ع) اعلام کرده است. مرحوم مجلسی(م1111ه.ق) هم روایتی را مبنی بر شهادت در این روز ذکر می کند(بحارالانوار ، ج 44 ، ص 134) البته مرحوم مجلسی این روایت را به نقل از دروس شهید اول و مصباح کفعمی ذکر می کند. مطلبی که ذکر آن خالی از لطف نیست این است که در تاریخ شهادت امام مجتبی پنج قول وجود دارد: آخر صفر ، هفتم صفر ، بیست و هشتم صفر ، پنجم ربیع الاول و بدون تاریخ. برای مطالعه بیشتر می توانید به کتاب زندگانی امام حسن مجتبی تألیف هاشم رسولی محلاتی مراجعه فرمایید. منابعی که 28 صفر را روز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام می دانند: 1-شیخ مفید در الارشاد، ص 356 2- مرحوم شیخ کلینی در «کافی» 3- شیخ تبریزی در «اعلام‌الوری» و...

منابعی که هفتم صفر را روز میلاد امام موسی کاظم علیه السلام می دانند: علامه شوشتری صاحب «قاموس‌الرجال» گفته است که «لم یعین احد شهره»؛ یعنی هیچ‌کس ماه‌ تولد امام کاظم(ع) را تعیین نکرده است، چه برسد به روز تولد! و در منابع تاریخی فقط سال‌ تولد ذکر شده است؛ ولی شیخ تبریزی در کتاب «إعلام‌الوری» و «تاج‌الولید» و هم‌چنین مرحوم «ابن شهرآشوب» در کتاب «مناقب آل ابی‌طالب » و نیز علامه مجلسی در بحار الانوار( ج 48 ، ص 1) روز تولد امام کاظم(ع) را هفتم صفر اعلام کرده‌اند و هیچ نقل دیگری در این زمینه نیست. اما قبل از قرن 5 و 6 هجری یعنی مرحوم «شیخ کلینی» در «کافی» یا مرحوم «شیخ مفید» در«الارشاد» هیچ روز و ماهی را برای تولد امام کاظم(ع) اعلام نکرده‌اند، لذا کلام علامه شوشتری به بعد از قرن 6 مربوط می‌شود، بالاخره تعیین تولد امام کاظم(ع) مربوط به متأخرین است.

نکته قابل توجه:

ظاهراً قبل از تشکیل دولت صفوی ، سایر شیعیان و عمدتاً شیعیان عراق هفتم صفر را شهادت امام حسن مجتبی(ع) اعلام می‌کردند اما در زمان صفویه چون تشیع مذهب رسمی شده بود ، با مشورت علما برای اینکه اعلام عزا و تعطیل رسمی کنند لذا وفات پیامبر(ص) ، شهادت امام حسن(ع) و امام رضا(ع) را در یک روز در آخر ماه صفر جمع کردند تا هم عزاداری شکوه‌مند‌تر برگزار شود و هم از تعدد تعطیلی جلوگیری شود و این‌ باعث شد که سایر شیعیان به خصوص شیعیان عراق مخالفت خود را با این تقویم اعلام کنند. اما مرحوم آیت‌الله‌العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی که درس خوانده نجف و کربلا بود ، بعد از هجرت از نجف به ایران ، این روش را از علمای نجف و کربلا به ایران و قم انتقال داد و از آن وقت به بعد ، علما در این روز برای امام حسن(ع) عزاداری می‌کنند.

و باز نقلی دیگر را از مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی را برای تنویر ذهن خواننده گرامی می آورم و در پایان تذکری کوچک.

حوزه هزار ساله نجف اشرف هفتم صفر را روز شهادت امام مجتبی علیه السلام  میداند اما در ایران شهادت سبط اکبر بیست و هشتم صفر است همزمان با رحلت  پیامبر اعظم. چرا؟ به دلیل اختلاف روایت! دو قول برای روز شهادت امام حسن مجتبی شده است. طبرسی  بیست و هشتم صفر بر اساس نقل شیخ کلینی و شیخ مفید و شیخ  اول - بهائی، علامه مجلسی،  هفتم صفر بر اساس نقل شهید اول، کفعمی، شیخ  دوم - صاحب جواهر، کاشف الغطاء و محدث قمی. هرچند حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم فقط هفتم صفر  برای امام مجتبی اقامه عزا می کردند و به امر ایشان در آن روز بازار هم برای اقامه  عزا تعطیل می شده و هنوز هم در برخی از بیوت مراجع در قم روز هفتم صفر برای  امام مجتبی روضه برپا می شود اما همچنان در تقویم رسمی کشور هفتم صفر روز  ولادت امام موسی بن جعفر علیهما السلام درج می شود که بنابر برخی پژوهش های انجام شده قطعاً ماه ولادت ایشان ذی الحجه است و هفتم صفر ولادت آقا  موسی بن جعفر سلام الله علیه نیست.  !یک نکته جالب:چون ناصرالدین شاه تولدش در این روز بوده و برای این که روز تولدش  مصادف با شبِ وفات امام جسن مجتبی نباشد تا بتوانند جشن بگیرند این دستکاری را در تقویم کرده اند. البته این را در حد یک احتمال می شود پذیرفت. با توجه به قوت این قول ، چقدر خوب است که فقط یک روز یعنی هفتم صفر به شهادت امام مجتبی اختصاص داده شود تا با سایر شیعیان هماهنگ شویم.

گرامی خواننده عزیز با اندک تأملی درمی یابد که شیوخی که به دلیل نزدیکیشان به دوران حیات امامان ، کتبشان به عنوان کتب منبع و مرجع تلقی میشود ، نوعاً و اغلباً آخر یا بیست و هشتم صفر را روز شهادت دانسته اند. حال چرا و چگونه برخی تلاش میکنند تا با اتکا به سخن متأخرین و متوسطین تاریخ شهادت را هفتم صفر معرفی کنند، خدا میداند!