به سان اسطوره

درموضوع قیام عاشورا سخن ها، کتاب ها ومقالات فراوان گفته ونگاشته شده، اما بدون اغراق می توان گفت که این عرصه – باتوجه به ظرفیت هایی که دارد- همچنان تشنه ی پژوهش های ناب است. هرچند این مقال قصد ورود به ماهیت قیام کربلا را ندارد، اما درمقدمه ی بحث لازم است به این نکته اشاره شودکه به جرأت می توان گفت این قیام از معجزات مسلم تاریخ است.زیرا تنها حادثه ای است که هر سال خون تازه ای از زخم های قربانیانش می جوشدو مراسم سوگواری آن ها هرسال باشکوه تر ازسال قبل برگزار می گردد. حوادث وجنگ های فراوانی دردنیا روی داده که شاید بعضی ازصحنه های آن فجیع تر از صحنه های واقعه ی کربلا باشد؛ اماحماسه ی کربلا ونام یاد امام حسین(ع) ویارانش تا ابد درتاریخ جاودانه خواهد ماندواین همان حرارت وعده داده شده از سوی رسول خدا (ص) است که هیچگاه سردوآرام نمی گردد.شاید بتوان عوامل این ماندگاری را درموارد زیر خلاصه نمود:

1-      داشتن هدف والا ومقدس.

2-      خالص وخدایی بودن حرکت.

3-     تجلی عنصر «انتخاب» برپایه ی «آگاهی» و «بینایی» کامل. (بصیرت )

4-     عدم دخالت اهرم هایی ماننداجبار، اکراه، مصلحت اندیشی، رودربایستی و ...درانتخاب راه.

شایدخدا اراده فرموده که این خالص ترین وگرامی ترین قیام تاریخ را علامتی قراردهدتا رهسپاران کوره راه های تاریخ مسیرشان را به مقصد عدالت وآزادی به بیراهه نپیمایند. البته این ادعا به هیچ وجه غلو وبیهوده نیست .زیرا جنبه ی جهانی بودن قیام کربلا با سه دیدگاه زیرقابل توجیه است:

الف) دیدگاه دینی ومذهبی: امام حسین (ع) از یک سو امام شیعیان، ازسوی دیگر نوه ی رسول خدا(ص) واز دیگر سو پیرو یکی از ادیان الهی است. بنابراین همه ی پیروان ادیان ومذاهب الهی – اعم از شیعه، سنی، مسیحی، یهودی و ...– پایداری عاشورائیان را دربرابر ستم می ستایند و آن ها را الگوی خویش قرار می دهند.

ب) دیدگاه غیر دینی: برخورداری واقعه ی کربلا از دوعنصر «مظلومیت» و «ستم ستیزی»، قلب انسانیت را – جدای از تمایلات دینی ومذهبی- جریحه دار و آن را به عنوان مشعل مبارزه باستم معرفی نموده است.

پ) دیدگاه اسطوره ای: شاید درصورت دست دادن فرصت ویاری حضرت دوست مطلبی درباب اسطوره ورابطه ی آن با قیام کربلا به رشته ی نوشته درآید.اما دراین مقال فقط به همین مقدار بسنده می کنم که اسطوره ها- چه از شخصیت های واقعی مایه گرفته ویا نگرفته باشند-موجوداتی خیالی اندکه از ذهن های «تغییرگرا» و «ایده آلیست» برمی خیزند وپابه عرصه ی وجود مجازی می گذارند. این که واقعه ی کربلا چه ارتباطی با بحث اسطوره دارد؛ سخن قابل توجهی است که لازم است نکاتی – هرچند کوتاه- درباره ی آن به عرض برسد:

1- با این که مطالبی درباب اسطوره ای بودن قیام کربلا دربعضی نوشته ها وگفته ها یافت شده، اما تاکنون کسی ادعا نکرده که امام حسین (ع) یک اسطوره است. زیرا «اسطوره» بودن با «اسطوره ای» بودن متفاوت است. همچنان که «خدا» بودن با «خدایی» بودن تفاوت دارد.   

2- امام حسین(ع) با حضور اسطوره ای خود درجامعه ی بشریت ودرقلب انسان های آزاد اندیش ، چنان جایگاه وپایگاهی رفیع یافت که اگرحدوث تاریخی قیام اورا بتوان منکر شد؛ تأثیرات شگرف سیاسی، اجتماعی واخلاقی جنبش اورا نمی توان نادیده گرفت ؛ لذا حسین (ع)ویارانش آزادمردانی هستند که قید تاریخ را ازپای افکنده وبه فراتر از تاریخ و به دنیای اسطوره ها پیوسته اند. به همین خاطر است که شناختن ماهیت قیام او، شنیدن پیام او وپیروی از راه او نیازمند دانستن جزئیات تاریخ زندگی آن حضرت نیست.

مطلب مهمی که شاید طرح آن دراین جا لازم می نماید این است که اگر شخصیت هایی مانند حضرات ائمه (ع) وحماسه هایی مانندحماسه ی گرانسنگ کربلا - که تمام بندهای تعصبات دینی وملی را درزمان ومکان ازهم کسسته وبه پدیده ای جهانی تبدیل شده اند- متعلق به فرهنگ های دیگری بودند؛ ابزارهای آموزشی وتبلیغی دنیا، چنان درخدمتشان قرار می گرفت که آوازه ی آن ها گوش فلک را کر می کرد. عروسک «باربی» – که شخصیت او درتضاد آشکار باارزش های اسلامی وملی مسلمانان است - درخانه ی همه ی آن ها حضور دارد؛ اما چگونه است که حسین (ع) – که تجسم همه ی ارزش های والای انسانی والهی است – درخور آن نیست که در دنیا شناخته شود؟ هرچند اندیشمندان وفرهیختگان ممالک ومذاهب مختلف – کم وبیش- با واقعه ی کربلا آشنایند؛ اما راز این قیام آن است که درمیان عموم مردم شناخته شود. زیرا فلسفه ی قیام عاشورا درحرکت وانقلا ب نهفته است وهیچ حرکتی اتفاق نمی افتد، مگر این که عموم جامعه برآن اتفاق نماید. البته محدودشدن دامنه ی شهرت قیام کربلا معلول آسیب هایی است که پرداختن به آن ها، هم لازم وهم خارج ازحوصله ی این وجیزه است.اما چون گذشتن از آن هم به سادگی ممکن نیست ؛ لذا درقسمت بعدبه یکی ازاین آسیب ها اشاره می شود. امید است دوستان اهل اندیشه وپژوهش با همت بلند خویش دستی دراین عرصه بگشایندو حق مطلب را به شایستگی ادا نمایند.