با کمی شدت و ضعف، تمام جوامع و فرهنگ ها دارای نوع خاصی از سوگواری و عزاداری هستند. جامعه ای یافت نمی شود که برای قهرمانان و بزرگان و اسطوره های دینی و ملی خود پاسداشت و سوگواری نداشته باشند و یادی از آنان نکنند. در ایران نیز چه پیش از اسلام و چه پس از ورود اسلام از این قبیل سوگواری ها رواج داشته و دارد. یکی از مهمترین و فراگیرترین آنها، آیین های عزاداری برای امام حسین(ع) و شهدای کربلاست. با قدمتی 1400 ساله.
با نگاهی به تاریخ این آیین کهن ایرانی و شیعی خواهیم دید که نوع برگزاری و شکل و قالب آن در نواحی مختلف ایران و در زمان ها و دوره های تاریخی، تفاوت هایی داشته و دارد. این هم امر طبیعی است. اما با کمی دقت و بررسی محتوایی این عزاداری ها و تعزیه ها می بینیم که در دوره های خاصی بر جلوه ها و جنبه های خاصی از واقعه کربلا و جریانات بعدی آن بیشتر تأکید گردیده است. یعنی در برهه های زمانی و حکومتی مختلف برداشتهای متفاوتی از حادثه عاشورا انجام گرفته و مردم و حکومت ها متناسب با جوّ حاکم و وضعیت جاری، وجهه ها و نمادهای ویژه ای از واقعه کربلا را محوریت بخشیده و برجسته کرده اند.
در دوره ای از تاریخ که مردم تحت ظلم و جور و ستم زمانه بوده و از هجوم بیگانگان در امان نبودند. فشارهای همه جانبه سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و روحی و روانی امانشان نمی داد، دست از عزای امام حسین و اهل بیت بر نمی داشتند اما نوع و مضامین سوگواری و تعزیه آنان فرق کرده و قالب خاصی می گرفت. در این دوره ها به طور طبیعی برای تسلی خاطر و تخلیه روحی و روانی خود، به جنبه های مظلومیت و تنهائی و بی کسی امام حسین و اهل بیتش تأکید کرده و می گریستند. ظلم و جور اشقیا و دشمنان را برجسته نموده و سختی ها و زجرهای اسرای کربلا را محور عزاداری ها قرار داده و از این طریق هم خود را تسلی می دادند و هم دست به افشاگری زده و اعتراض سیاسی می کردند. مثل دوره هایی از حاکمیت خلفای اموی و عباسی و یا هجوم مغولان و...
در برهه ای زمان که گشایشی پیش می آمد و فرصتی برای مردم، و زمینه حرکت و قیامی، یا اینکه «اشغل ظالمین بظالمین» می شد و ظلم و ستم کمتر متوجه مردم بود و زمینه جوش و خروش مهیا! باز در سوگواری ها و عزاداری های مردم تغییراتی ایجاد شده و جنبه های حماسی عاشورا پررنگتر می گردید. صفات ایثار و شجاعت و از خودگذشتگی حماسه سازان کربلا بر زبان ها جاری و بر منابر بیان می شد و روح دلاوری و جنگی مردم به غلیان در می آمد. در این دوره امام حسین مظهر آزادگی و نماد ظلم ستیزی و مبارزه با قدرت حاکم می گشت. عزاداری ها صرفاً بر سر و سینه زدن و گریه و زاری و بیان مصیبت های امام حسین و اهل بیت(ع) خلاصه نمی شد بلکه شور و عشق و حماسه حسینی محور می شد. این حالت در نهضت های مختلف ایرانیان و شیعیان در طول تاریخ، از جمله قیام های دوره مشروطه و انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی مشهود بود.
در مقاطعی از تاریخ هم، وقتی حاکمان و سلاطین برای تداوم حکومت خود و گاه مشروعیت بخشیدن، حکومتشان را چهره دینی و مذهبی داده و خویش را ظل الله می نامیدند. باز جنبه های سوگواری عوض می شد. صفات و جنبه های اصل و نسب امام حسین و حماسه سازان کربلا نمایان می شد. اینکه حکومت پیامبر خاتم(ص) در اهل بیت و فرزندان او جاری و ساری است نه غیر. مثلاً در دوره صفویه این جنبه بیشتر توجه می شد طوری که سلسله شاهان صفوی خود را از سادات و فرزندان فاطمه(س) و امام علی(ع) و پیامبر(ص) دانسته لذا حکمرانی را حق خود می پنداشتند.
پس با بررسی و دقت در نوع و کیفیت عزاداری های حسینی در طول تاریخ می توان به وضعیت حاکم بر مردم و جامعه و نوع روابط بین مردم و حاکمیت پی برد.
.: Weblog Themes By Pichak :.
