تصویب لایحه کاپیتولاسیون و مخالفت امام خمینی

این روزها (چهارم آبان) مصادف است با اعتراض امام خمینی نسبت به تصویب لایحه کاپیتولاسیون در دولت پهلوی. احیای کاپیتولاسیون در سال 1343ش و موضع گیری قاطع و افشاگرانه امام علیه آن، نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی است، زیرا منجر به تبعید 14 ساله امام خمینی گردید.

کاپیتو لاسیون در لغت به معنای فصل بندی، طبقه بندی مطالب و همچنین به معنای متارکه جنگ است. در اصطلاح حقوقی ـ سیاسی، عبارتست از معاهداتی که به موجب آن بیگانگان حق ورود و اقامت در کشوری را به دست آورند و از حقوق و مزایای فوق العاده، از جمله قضاوت و اجرای مجازات بهره مند شوند و کشور مقصد دخالتی نکند.

شروع و ریشه کاپیتولاسیون در ایران به دوره قاجاریه بر می گردد، به عهدنامه «ترکمن چای» بین ایران و روس که به موجب آن امتیازات ویژه ای به اتباع و دولت روس داده شد. البته بعدها با استناد به این معاهده، دولت های دیگری همچون؛ فرانسه و انگلیس نیز مطالبه چنین قراردادهایی را نمودند و انجام هم شد. این وضعیت در دوره مشروطیت، و تا دوره پهلوی اول و چند سال بعد از به حکومت رسیدن وی (تا سال 1307 ش) ادامه یافت، اما در این سال از طرف دولت ایران لغو گردید. لکن در دوره پهلوی دوم به دسته ای از اتباع بیگانه، امتیازات و مصونیت های خاص داده شد، از جمله اجازه و مصونیت قضایی و عدم تعقیب قانونی به مستشاران نظامی آمریکایی که تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 ادامه داشت و پس انقلاب کاملاً ملغی گردید.

پیشنهاد کاپیتولاسیون در دوره پهلوی دوم، در اسفند ماه 1340 و پیش از آغاز رفورم شاه، از سوی آمریکا به ایران تسلیم شد اما به عللی پیگیری جدی آن تا پس از قیام 15 خرداد متوقف گردید. مجدداً در 13/ مهر / 1342 در کابینه اسدالله عَلَم به تصویب رسیده و در مرداد ماه 1343 به مجلس سنا و در 21 / مهر / 1343 به مجلس شورای ملی برده شد و از تصویب نمایندگان گذشت. چندی بعد. نشریه داخلی مجلس، حاوی متن کامل سخنرانی­ها و گفتگو­های نمایندگان و رئیس دولت در این زمینه، به دست حضرت امام رسید. ایشان با اینکه چند ماه پیش، از زندان رژیم شاه آزاد شده بودند (دستگیری و زندانی در جریان 15 خرداد سال 1342 ش)، با صدور پیام به روحانیون و ملت ایران، همچنین با ایراد سخنرانی تاریخی خود در جمع اقشار مختلف مردم در چهارم آبان­ماه، به تصویب لایحه کاپیتولاسیون یا همان اعطای مصونیت قضائی به اتباع آمریکا در ایران، شدیداً اعتراض کردند. حضرت امام در پیام خود که در سطح وسیع توسط هیئت­های مؤتلفه اسلامی پخش گردید، کاپیتولاسیون را مخالف اسلام و قرآن شمردند. ایشان همچنین در سخنرانی خود به افشای خیانتهای شاه، آمریکا و رژیم صهیونیستی پرداخت این پیام و نطق امام، طوفانی به پا کرد و رژیم شاه را تحت فشار قرار داد، تا اینکه رژیم مجبور شد ضمن ایجاد محدودیت­های تازه برای امام، در نهایت در 13 آبان­ماه همان سال، ایشان را بازداشت و به ترکیه تبعید کند.