«ولاتسبوا الذین یدعون من دون الله فیسبوا الله عدوا بغیر علم» (انعام/108)

در خانواده های مذهبی و سنتی ما، یکی از چیزهایی که از همان دوران طفولیت به فرزندان یاد می دهند؛ حفظ و یادگیری «اصول الدین» و «فروع الدین» است. یکی از همین احکام فروع الدین، «تولی و تبری» است. در لغت، تولی یعنی؛ دوستی و رفاقت داشتن، روی آوردن و ابراز علاقه، پذیرش قلبی و درونی. اما تبری(تبرا) بر عکس آن، یعنی؛ بیزاری، دوری جستن و دوستی نداشتن و نکردن، بی علاقه نشان دادن، عدم پذیرش قلبی و درونی. از لحاظ اعتقادی، اگر بخواهیم به طور کوچه و بازاری بحث کنیم، تولی یعنی؛ دوستی و محبت به پیامبر و اهل بیت او، دوستی و علاقه قلبی به امام علی و جانشینی او و دوازده امام از نسل او. تبری هم «یعنی این که من از نظر اعتقادی، بر این باور هستم که خلافت بلافصل از آن علی(ع) است و غیر این را قبول ندارم، یعنی پذیرش و اعتقاد قلبی و درونی این نظر. یعنی بیزاری جستن از کسانی که با اهل بیت(ع) دشمنی دارند. دوری و تنفر نسبت به  اعتقاد کسانی که خلافت بلافصل و امامت دوازده امام را قبول ندارند.

حال با توجه به این برداشت و تعریف از تولی و تبری، و فتوای مقام معظم رهبری که اتفاقاً برای بعضی ها خیلی گران و سخت آمده و دارند خود زنی می کنند که؛ بابا تولی و تبرات کجا رفته!؟ شیعه غیرت و اعتقادت چه شد!؟ و ... با عنایت به این مقدمه، چند پرسش و اشکال مطرح نموده، سپس سعی می کنم در حد توان و متناسب با وبلاگ پاسخ داده و نظر ناچیز خود را بیان کنم.

از جمله شبهات و سؤالاتی که پیش می آید: اینکه؛ آیا تبری به معنای لعن و فحاشی است؟ توهین و دشنام دادن است؟ آیا تبری جستن حتماً به فعلیت رساندن و ابراز و اظهار زبانی است؟ آیا کسانی که مثل ما فکر نکردند و مثل ما ابراز محبت و دوستی نکردند، محب و دوستدار اهل بیت (ع) نیستند؟ اصلاً معیار محبت و دوستی چیست؟ سیره عملی اهل بیت و ائمه اطهار(ع) یا عمل احساسی شیعیان متظاهر و غالی که بعضاً در پی اهداف دنیایی خود هستند؟ مگر هدف و تلاش پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) بسط و گسترش و حفظ اسلام و قرآن و عزت مسلمین نبوده است؟ بالطبع همه معترفیم بوده دیگه؟ پس با لعن و توهین و الفاظ رکیک و نامربوط به نمادها و مقدسات همکیشان خود می توان به آن اهداف بزرگان دین و مذهبمان رسید؟ قاعدتاً نه! منطق قرآن هم همینه میگه!؛ «ولاتسبوا الذین یدعون من دون الله فیسبوا الله عدوا بغیر علم» «(به معبود) کسانی که غیر خدا را می خوانند دشنام ندهید، مبادا آنها(نیز) از روی جهل و نادانی، خدا را دشنام دهند.» این تأکید می کند: هیچگاه بت ها و معبودهای مشرکان را دشنام ندهید؛ زیرا این عمل شما سبب می شود که آنها هم ... می بینیم که قرآن صریحاً نهی کرده و رعایت اصول ادب و عفت و نزاکت در بیان را ـ حتی در برابر خرافی ترین و بدترین عقاید ـ لازم می شمارد. چراکه با لعن و ناسزا نمی توان کسی را از مسیر و اعتقاد غلط باز داشت، بر عکس، شاید هم موجب تحریک و موضع گیری شد. در روایات و احادیث وارده صحیح و با سند، به قول عامیانه، با پدر و مادر اسلامی نیز منطق قرآن درباره ترک توهین و دشنام تعقیب شده، پیامبر(ص) و امامان (ع) دستور داده اند، همیشه بر خط منطق استدلال تکیه کنید نه حربه لعن و نفرین و توهین! در نهج البلاغه نقل شده: امام علی(ع) به جمعی از یارانش که سپاه معاویه را در جنگ صفین سب کرده و دشنام می دادند می فرماید: «من خوش ندارم شما دشنامگو باشید. لیکن اگر کرده های آنان را بازگویید، و حالاتشان را فریاد آرید و روی عملشان تجزیه و تحلیل کنید به صواب نزدیکتر بُوَد و برای اتمام حجت بهتر. به جای سب و دشنام بگویید خدایا ما و آنان را از کشته شدن برهان! و میان ما و ایشان سازش قرار گردان و از گمراهی شان به راه راست برسان! تا آن که حق را نمی داند بشناسد و آن که برای دشمنی می رود و بدان آزمند است باز ایستد.» منطقی بالاتر از این! مدعیان شیعی تنوری کجایند؟ معتقدین لعن و نفرین پاسخ دهند! تبری کاملاً در بیان گهربار و ناب امام علی(ع) روشن و عیان است.

پس اصولاً تبری به معنای بیزاری از کار است نه لعن و فحاشی و نه توهین به مقدسات و نمادهای دیگران، بخصوص در این زمان که جهان همچون دهکده ای شده که هر حرف و حدیثی ولو در پنهانترین جا، در آنی به دنیا مخابره شده و بازتاب های آن نه در درون امت اسلامی (که به حکم قرآن و پیامبر اسلام(ص) باید یک پارچه باشند) بلکه در کل جهان و ادیان انعکاس می یابد.

همانطور که بیان شد «تولی» یعنی دوستی و محبت اهل بیت پیامبر(ص) و «تبری» هم یعنی دوری از دشمنان آنان! حال بینی و بین الله کدام از برادران اهل سنت را دیده یا شنیده اید که محب اهل بیت نباشند و یا مخالف و اهل دشنام به آنان باشند؟ انصافاً، بعضی از آنان حداقل در عمل بهتر از از بعضی شیعه ها دوستی و محبت خود را ابراز داشته و تبری هم داشته اند! با برداشت اشتباه از معنای تبری نباید مرتکب عملی شویم که موجب اختلاف و دشمنی بین امت اسلامی گردد. اگر ما امری و عملی را در تاریخ صدر اسلام نادرست و محکوم می دانیم، با برخورد توهین آمیز و لعن به نمادها و بزرگان طرف مقابل که نباید برخورد کنیم بلکه با تجزیه و تحلیل علمی و تاریخی بهتر می توان به نتیجه رسید.

شاید بعضی بگویند؛ لعن و نفرین از گذشته بوده و در منابع حدیثی و تاریخی آمده! شما کاسه داغتر از آش شده ای و روشن فکر! جواب می دهیم، بر فرض هم امده باشد، آیا نباید وضعیت فرهنگی و اجتماعی آن دوران را در نظر گرفت و بعد پیروی کرد؟ ممکنه در فرهنگی یا در زمان خاصی لعن و دشنام (امروزی ما) توهین نبوده بلکه شفاف سازی و بیان حقایق بوده و برداشت امروزی مد نظر نبوده! یعنی نشان مرز و حد و حدود بوده!. توجه کردید که بعضی کلمات و جملات و یا یک نوع عملی در فرهنگی یا کشوری یک معنای توهین و زشت و قبیح دارد، اما در کشور و فرهنگ دیگری کاملاً عکس! مثلاً گفتن «غلط» کردی در ایران توهین است، اما در بین فارسی زبانان سایر کشورهای فارسی زبان نه! نشان دادن انگشت شست به دیگران، در فرهنگ ایرانی توهین و قبیح، اما در غرب نشانه دوستی و علاقه! و... پس ممکن است در فرهنگ عرب صدر اسلام لعن و نفرین یک برداشت ویژه داشته و قصد توهین نبوده اما الان هست، پس نباید تکرار شود. از طرفی فرض می گیریم لعن درست و توصیه هم شده باشد! واجب که نشده، شمایی که بعضی واجبات اصلی و رکن را فراموش و محرمات کبیره را به راحتی آب خوردن انجام می دهی! چطور به تبری غیر ضرور و غیر واجب را واجب دانسته و قربه الی الله لعن و نفرین و فحاشی می کنی؟! این است حب اهل بیت و پیروی از امام علی و امامان(ع)؟ یقین بدان هیچکدام از این بزرگواران عمل تو را تأیید که اصلا، بلکه رد و قبیح می شمارند. پس موضوع « تبدیل معانی» لعن را با گذشت تاریخ باید جدی گرفت و توجه داشت که در اصل چه بوده و اکنون چه شکلی پیدا کرده است.

نتیجه آنکه، دوستی ولایت و اهل بیت(ع) در این است که به سخن و سیره نظری و عملی آنان عمل کنیم و محاسن آنها را ترویج داده و گسترش دهیم، با منطق و استدلال و زبان خوش و نرم، نه اینکه به نام شیعه با رفتار و گفتار غلط خود مانع گسترش فضایل و خصایص ائمه شویم. با اهانت و لعن به مقدسات و نماد های هم کیشان، آنان را رنجانده و احساساتشان را تحریک کنیم و برآتش اختلاف ها بدمیم. باشد که انشاء الله از شیعیان و پیروان راستین قرآن و پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) باشیم.