سیزدهم مهر ماه، روز سرنوشت ساز برای انقلاب!

سیزدهم مهرماه، از جمله روزهای مهم و سرنوشت ساز در زندگی سیاسی و اجتماعی، بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی و تاریخ انقلاب اسلامی ایران می باشد. یادآور دو هجرت (تبعید) تاریخ ساز است؛ دو هجرت سر نوشت ساز و مؤثر در یک روز، اما با فاصله سیزده ساله؛ نخست هجرت امام خمینی همراه فرزند ارشدشان، آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی از ترکیه به عراق در 13 مهر ماه سال 1344 ش و دوم؛ پس از 13 سال، هجرت امام خمینی همراه دیگر فرزندشان، حاج سید احمد خمینی از عراق به فرانسه در 13 مهر ماه سال 1357 ش. هر دو در یک روز!

با مروری به زندگی سیاسی و اجتماعی حضرت امام، می بینیم که تبعید حضرت امام به ترکیه در 13 آبان 1343ش و با فاصله چند روز، تبعید حاج آقا مصطفی، فرزند ارشد امام به آنجا، 11ماه طول کشید. امّا فشار افکار عمومی، اعتراضات مردم و علما از یک سو، و عدم تمایل دولت ترکیه به ادامه اقامت امام خمینی به دلایل مختلف از جمله؛ سیل تلگراف، نامه و طومارهای اعتراض آمیز به سفارت ترکیه در بعضی کشورها و عکس العمل مقامات و سازمان های بی طرف جهانی، رژیم شاه را وادار ساخت تا برای تغییر محل تبعید امام تصمیم جدیدی بگیرد.

 در ادامه همین اعتراضات بود که سرانجام کمسیون حقوق بشر ترقیب شد نامه ای به دبیرکل سازمان ملل بنویسد و از تبعید غیر قانونی حضرت امام و ادامه آن اظهار تأثر کند و از آن سازمان برای خاتمه دادن به تبعید او کمک بخواهد. ترجمه این نامه در روزنامه ایران آزاد شمارة 31، سال سوم- اردیبهشت 1344 زیر عنوان «کمیسیون حقوق بشر سخن می گوید» آورده شده:

«...این تضییقات عبارت از تبعید آیت الله خمینی رهبر مذهب شیعه اسلامی که 95 درصد مردم ایران به آن معتقدند به ترکیه می باشد...این عمل نقض آشکار ماده 14 قانون اساسی ایران است... این عمل بدون انجام تشریفات قضایی و استناد به قانون انجام گرفت... تصمیمات مقتضی مطابق با مقررات سازمان ملل توسط دبیرخانه سازمان انجام گیرد.»

لذا این مسائل رژیم شاه را بر آن داشت که در صدد تغییر تبعیدگاه امام باشد. چند گزینه پیش رو داشت، بهترین آن عراق بود چراکه رژیم ایران می پنداشت با تبعید امام به عراق عملاً از فشار افکار عمومی داخل کاسته خواهد شد و از طرفی وضعیت حوزه نجف مانعی طبیعی برای محدود کردن فعالیت امام خواهد شد. در راستای توجیه این تصمیم و جلوگیری از اعتراضات علما و مراجع، محمد رضا شاه، طی پیام شفاهی به آیت الله حاج سید احمد خوانساری (از مراجع طراز اول وقت)، که بوسیله شریف امامی در تاریخ 17/6/1344 ش می فرستد، اعلام می دارد: «خمینی را به عراق می فرستم و یا به ایران خواهم خواست».

در برخی نوشته ها آمده است که انتقال امام از ترکیه به عراق بنا به درخواست و پیشنهاد شخص امام بوده است؛ لیکن اینگونه نبوده و خود حضرت امام نیز این را رد می کنند.

 از این رو، طی مذاکره سرّی با دولت عراق، در قبال این تعهد که دولت ایران دخالتی در سرنوشت، آزادی و مدت اقامت امام نداشته باشد، عراقی ها با انتقال حضرت امام به عراق موافقت کردند. در نتیجه امام در سیزدهم مهر ماه 1344ش به همراه فرزندشان آیت الله حاج آقا مصطفی به عراق هجرت نمودند.

در گزارش ساواک آمده است: «آقای آیت الله خمینی و فرزندش سید مصطفی در تاریخ 5 اکتبر 1965 م به وسیله شرکت هواپیمایی عراقی در ساعت 7:50 عازم بغداد شدند.»

سیزده سال پس از ورود حضرت امام به عراق و اقامت در نجف اشرف، با فشار دولت بعثی عراق و محدود کردن فعالیت های سیاسی امام که در راستای اهداف رژیم حاکم بر ایران بود، همچنین به دلیل خودداری امام خمینی از اجرای خواسته­های رژیم بعثی عراق، این رژیم تصمیم به اخراج ایشان گرفت.

 با تصمیم حضرت امام برای خروج، و با توجه به شهادت حاج آقا مصطفی، این بار به همراه فرزندشان حاج سید احمد آقا خمینی و چند تن از نزدیکان و یاران خویش صبح روزپنج شنبه 13/ مهر 1357 از بصره به بغداد رفتند- روز قبل قصد ورود به کویت داشتند، اما به دلیل ممانعت دولت کویت به رغم داشتن ویزا، مجبور شدند برگردند. از این رو حضرت امام از بازگشت به نجف خودداری و شب را در بصره گذراندند- تا به پاریس بروند. عراقیها هم موافقت خود را اعلام کردند. در همین حین با اینکه ساواک ایران درصدد بررسی تبعید امام به کشور پاکستان بود، اما در این امر موفق نمی شود. این نشان می دهد که هجرت امام از نجف به اختیار نبوده بلکه یک نوع تبعید مجدد بود. در همین رابطه وزیر خارجه وقت ایران طی دیداری از عراق، درخواست تبعید و عدم مسامحه با ایشان را خواستار می شوند. به گزارش مجله لبنانی الحوادث؛ «هدف از دیدار وزیر خارجه ایران از عراق تبعید مجدد مرجع دینی، ( امام) روح الله خمینی از بغداد است. ایران دولت عراق را متهم می‌کند که با مرجع دینی مذکور با ملایمت و مسامحه کاری رفتار می‌کند.»

اظهار نظر سفیر وقت(1357 ش) انگلیس در تهران، در باره مخالفت دولت کویت با ورود امام خمینی به این کشور جالب است؛ «سفیر انگلیس در تهران، در ملاقات با وزیر کشور وقت ایران گفت: وقتی آیت الله [امام] خمینی می‌خواست از عراق به کویت عزیمت کند، ما از دولت دوست کویت خواستیم که او را راه ندهند و ملاحظه کردید که چنین هم شد.»