اشاره: [یکی از مسائل بسیار مهمی که درباره آیه تطهیر مطرح است این می باشد که وقتی خداوند می فرماید: «إِنَّما یُرِیدُ اَللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ اَلرِّجْسَ أَهْلَ اَلْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»؛ احزاب/33 (خداوند فقط مى خواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد)، آیا این اراد? الهی، اراده ای تشریعی است یا تکوینی؟ چنانچه اثبات شود اراده خداوند بر تطهیر اهل البیت، تشریعی است، این کاشف از عصمت برای مصادیق اهل البیت نخواهد بود؛ چرا که امور تشریعی به دلیل مختار بودن انسان، قابلیت تخلّف و سرپیچی دارند، اما در صورتی که این اراده، تکوینی باشد، حاکی از عصمت برای مصادیق اهل البیت خواهد بود؛ چون در خارج تحقّق یافته است. پیش از پاسخ دادن به این سؤال، ابتدا باید معنای اراده تشریعی و تکوینی و نیز تفاوت بین آن دو را دانست].

**آنجا که خداوند متعال می فرماید: «انما یرید الله»، منظور از «یرید»، اراده تکوینی است یا تشریعی؟

تفاوت بین اراده تشریعی و تکوینی
برای اینکه مطلب روشن تر شود، اشاره ای به فرق بین اراده تکوینی و تشریعی می کنیم.

1. تفاوت اوّل: دخالت و عدم دخالت اراده فردی دیگر در تحقّق فعل
در اراده تشریعی، بین اراده شخص و تحقّق آن اراده در خارج، اراده فرد دیگری دخالت می کند، به عنوان مثال وقتی که شما از فرزند خود می خواهید برایتان آب بیاورد، برای اینکه آوردن آب تحقّق پیدا کند، باید اراد? متوسطی بین اراده شما و نوشیدن آب وجود داشته باشد و آن، اراده فرزند شماست که می رود برایتان آب می آورد. این را اراده تشریعی می نامند.
اما در اراده تکوینی، بین اراده فرد و تحقّق آن در خارج، اراده موجود یا شخص دیگری دخالت ندارد، مثلاً شما اگر انجام کاری را از دست خود بخواهید، دست تان بلافاصله برای انجام آن فعل حرکت خواهد کرد، بدون آنکه برای تحقّق خواسته شما در خارج، نیازی به دخالت اراده ای دیگر باشد.

2. تفاوت دوّم: تخلّف پذیری و عدم تخلّف پذیری

از مهمترین ویژگی های اراده تشریعی این است که قابل تخلف است، اما یکی از ویژگی های مهمّ اراده تکوینی و از بارزترین احکام آن، این است که غیر قابل تخلّف می باشد. اگر از چشم خود بخواهید که چیزی را ببیند، آیا ممکن است از اراده شما تخلّف کند؟ خیر، ممکن نیست تخلف کند؛ زیرا این اراده شما تکوینی است.

اراده الهی در آیه تطهیر، تکوینی است و نه تشریعی!
اکنون به آیه تطهیر باز می گردیم. اگر منظور آیه، اراده تشریعی باشد، پس افاده «انشاء» می کند؛ یعنی فعل «یرید» در آیه به این معناست که خداوند از اهل بیت می خواهد تا معصوم باشند، نه اینکه خبر از عصمت آنها بدهد. اما اگر فعل «یرید» را در این آیه، از نوع اراده تکوینی بدانیم، منظور آیه این می شود که خداوند اراده نموده است که اهل بیت معصوم باشند و با این آیه، خبر از عصمت آنها [در خارج] می دهد.
بدین ترتیب ما در این جا در برابر دو انتخاب قرار می گیریم. اگر اراده تشریعی باشد، منظور آیه انشاء و طلب طهارت و عصمت از اهل بیت است، و اگر اراده تکوینی باشد، منظور آیه خبر دادن از معصوم بودن اهل بیت است [و بین این دو تفاوت بسیار است!].
اما نمی توان این اراده را تشریعی دانست؛ زیرا آیه می فرماید: «انما یرید الله»؛ و «انما» نمایانگر حصر و محدودیت است. اگر این اراده تشریعی باشد، معنای آیه این طور می شود که خدا فقط از اهل بیت می خواهد که پاک و پاکیزه و معصوم باشند و در این صورت معنا ندارد که خداوند خواستار طهارت اهل بیت به تنهایی و دوری آنها از رجس باشد [زیرا خداوند بخل ندارد نسبت به اینکه دیگران هم طاهر شوند و اساساً دوست دارد که همه انسان ها پاک شوند، اگرچه برخی از انسان ها با اختیار خودشان مسیر گمراهی و رجس و ناپاکی را انتخاب می کنند].
تغییر دادن مصداق اهل بیت در آیه به کسانی غیر از عترت پیامبر(ص) نیز، چیزی را عوض نمی کند! چه مصداق اهل بیت را زنان پیامبر (ص) فرض کنیم، چه آنها را نزدیکان عمومی پیامبر (ص) بدانیم و چه عترت خاصّ او تلقی کنیم، فرقی نمی کند و این امر مشکل را حلّ نخواهد کرد؛ چون اراده تشریعی همچنان با حصر موجود در آیه ناهماهنگ باقی خواهد ماند [یعنی دلیلی ندارد که خداوند فقط از زنان پیامبر (ص) یا تنها از عترت خاصّ او بخواهد که پاک باشند و سایر مردم را از رفتن به سوی پاکی و طهارت استثناء کند!]
خدای متعال شریعت اسلام را نازل نکرد تا اینکه فقط اهل بیت [صرف نظر از اینکه مصادیق اهل بیت چه کسانی باشند] پاکیزه شوند و از رجس دوری کنند، بلکه آن را نازل کرد تا همه مسلمانان پاکیزه گردند و همه کسانی که این دین به آنها می رسد، از آلودگی منزّه شوند.
پس اگر «انما یرید الله» را اراده تشریعی و مفید معنای انشاء و طلب و درخواست بدانیم، این قید و حصر (انّما) بی جاست و اساساً با معنای آیه ناهماهنگ خواهد بود. بنابراین اراده مطرح در آیه تطهیر، بدون تردید اراده تکوینی است؛ یعنی خداوند اراده کرده است که اهل بیت (علیهم السلام) معصوم باشند و در این آیه، خبر از عصمت آنها [به عنوان فعلی که در عالم خارج و از نظر وجودی محقّق شده است] می دهد.

(برگرفته از کتاب پرسمان امامت، ص 291 و 292 - سید کمال حیدری)