موضوع: تربیت دینی

* سوره ی بقره- آیات2تا5

ذَ?لِکَ الْکِتَابُ لَا رَ‌یْبَ فِیهِهُدًى لِّلْمُتَّقِینَ (2) الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَ‌زَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ (3) وَالَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَبِالْآخِرَ‌ةِ هُمْ یُوقِنُونَ (4) أُولَـ?ئِکَ عَلَى هُدًى مِّن رَّ‌بِّهِمْوَأُولَـ?ئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ(5)

این است کتابى که در [حقانیت‌] آن هیچ تردیدى نیست؛[و] مایه هدایت تقواپیشگان است(2) آنان که به غیب ایمان مى‌آورند، و نماز را بر پا مى‌دارند، و از آنچه به ایشان روزى داده‌ایم انفاق مى‌کنند(3) و آنان که بدانچه به سوى تو فرود آمده، و به آنچه پیش از تو نازل شده است، ایمان مى آورند؛ و آنانند که به آخرت یقین دارند(4) آنان برخوردار از هدایتى از سوى پروردگار خویشند؛ و آنان همان رستگارانند(5)

** سوره ی آل عمران/ 133 تا 135

وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ(133) الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ(134) وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ یُصِرُّوا عَلَى مَافَعَلُوا وَهُمْ یَعْلَمُونَ (135)

و براى نیل به آمرزشى از پروردگار خود و بهشتى که پهنایش [به قدر] آسمانها و زمین است [و] براى پرهیزگاران آماده شده است بشتابید (133) همانان که در فراخى و تنگى انفاق مى کنند و خشم خود را فرو مى ‏برند و از مردم در مى‏ گذرند و خداوند نکوکاران را دوست دارد (134) و آنان که چون کار زشتى کنند یا بر خود ستم روا دارند خدا را به یاد مى ‏آورند و براى گناهانشان آمرزش مى‏ خواهند و چه کسى جز خدا گناهان را مى ‏آمرزد و بر آنچه مرتکب شده‏ اند با آنکه مى‏ دانند [که گناه است] پافشارى نمى کنند (135)

*** سوره ی نمل – آیات 1 تا 3

تِلْکَ آیَاتُ الْقُرْآنِ وَکِتَابٍ مُّبِینٍ (1) هُدًى وَبُشْرَى? لِلْمُؤْمِنِینَ (2) الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ (3)

این است آیات قرآن و [آیات‌] کتابى روشنگر،(1)که [مایه‌] هدایت و بشارت براى مؤمنان است(2)  همانان که نماز برپا مى‌دارند و زکات مى‌دهند و خود به آخرت یقین دارند(3)

توضیح ها:

1- به نظر می رسد سوره ی حمد و آیات 2 تا 5 سوره ی بقره چهارچوب اعتقادات دینی وعصاره ی قرآن است. سرفصل های اکثر موضوع های مطرح شده درقرآن دراین آیات آمده و در آیات دیگر درقالب های مختلف(داستان، اخبار، تمثیل و...) توضیح داده شده است.

2- خداوند در ابتدای سوره ی بقره، قرآن را کتاب متّقین خوانده و این بدین معنا است که خواندنش ممکن است برای کسانی که به آن ایمان ندارند سودی نداشته و چه بسا به خسران شان بیفزاید؛ چنان که در سوره ی اسراء آیه ی 82 آمده «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَاهُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَلَایَزِیدُالظَّالِمِینَ إِلَّاخَسَارًا / و ما آن چه را براى مؤمنان مایه ی درمان و رحمت است از قرآن نازل مى‌کنیم، و[لى‌] ستمگران را جز زیان نمى‌افزاید».

3- فراز " هُدًى لِّلْمُتَّقِینَ" می تواند به دو معنا باشد؛ یکی این که قرآن هدایت کننده ی کسانی است که آمادگی هدایت و تقوی دارند و به او روی می آورند. دوم این که تقواپیشگان می توانند مدام از منبع فیض قرآن برای هدایت بیشتر و ارتقا به درجات بالاتر بهره جویند.

4- در آیات 2 و3 و5 سوره ی بقره برای نشانه های متقین از فعل "یؤمنون" استفاده شده ولی در آیه ی 4 که مربوط به ایمان به قیامت است، فعل "یوقنون" آمده است. شاید دلیلش این باشد که ایمان از راه استدلال و برهان به دل راه مى یابد و یقین از راه شهود و عرفان. این فراز خلاصه ی سخن امام حسن-ع-(بحارالانوار،ج70) و امام حسین-ع- (فرهنگ جامع سخنان امام حسین(ع)، ص 807) است.

5- نشانه های افراد باتقوا و مؤمن در آیات مورد بحث:

الف) ایمان به غیب: ایمان به عالم ماورای حسّ که انسان نمی تواند با قوای حسی خود آن را درک کند.

ب) به پاداشتن نماز: اگر کسی بتواند:

یک- ازنماز در زندگی خود کمک بگیرد( استعینوا بالصبر و الصلواة- بقره/153).

دو- به وسیله ی نماز ازکارهای ناپسند دوری کند(ان الصلواة تنهی عن الفحشاء والمنکر- عنکبوت/54).

سه- خواندن نماز را درخود به صورت عادت مثبت درآورده ونهادینه کند.

چهار- نماز را درخانواده ی خود وجامعه رواج دهد.

درحقیقت نماز رابه پا داشته وبه برپایی فرهنگ آن کمک کرده است.

پ) انفاق کردن از آن چه که خداوند روزی داده است: منظور از فراز "آنچه روزی داده" می تواند انواع و میزان چیزهایی باشد که خداوند روزی بندگانش کرده است. (آیه 17 سوره ی بقره در مورد انفاق بیشتر توضیح داده است).

ت) ایمان داشتن به پیامبر اسلام(ص) و پیامبران قبل از او: ایمان به پیامبران قبل از پیامبر اسلام(ص) در این جا به معنای ایمان تاریخی نیست، بلکه ایمان و احترام به آموزه های پیامبران قبل است و این که همه ی آن ها آمده اند تا انسان را – پله به پله – به رستگاری برسانند.

ث)یقین داشتن به آخرت

ج) شتاب برای طلب آمرزش: چون انسان فرصت فراخی برای ماندن در این دنیا ندارد و از سوی دیگر هنگام مرگ خود را نمی داند، لذا بایدبرای توبه و آمرزش خود شتاب کند و هیچ فرصتی را از دست ندهد.

چ) انفاق درحال توانگری یا تنگدستی: این فراز و آیه 3سوره بقره (که موردبحث ما است) مکمل یکدیگرند.

ح) فروبردن خشم.

خ) درگذشتن ازخطای مردم.

د) یاد خدا و طلب آمرزش از او، وقتی که عمل زشتی را انجام می دهند و یابه خود ظلم می کنند.

ذ) پرداختن زکات مال خود

نکته ها:

یک- در آیات بالا اکثر نکات و سرفصل های تربیت دینی مطرح شده است.

دو- برفرض اگر یک مربی دارای شرایط لازم برای تربیت باشد (الرحمن الرحیم) و متربی هم زمینه های لازم برای تربیت را داشته باشد(هدیً للمتقین)، حال باید دید غایت وهدف تربیت چیست؟ در آیات بالا دورنمایی از تربیت دینی ترسیم شده است.

سه- نسبت تربیت دینی و تربیت انسانی، نسبت عموم و خصوص مطلق است؛ به این معنی که تربیت انسانی هم بر تربیت دینی و هم برتربیت معنوی اطلاق دارد.

چهار- تربیت دینی به خاطر داشتن منبع ومرجع آسمانی، از امتیازاتی نسبت به تربیت های دیگر برخوردار است؛ از جمله این که ازنسبی گرایی مصون است (البته اگر به دام تحجّر و واپسگرایی نیفتد) و هم نشانه ها ومناسک دینی درآن وجود داردکه درتربیت انسانی و معنوی وجود ندارد. ناگفته نماند که هدف غایی تمام مشرب های تربیتی، تربیت اخلاقی وانسانی است.

چهار- تربیت دینی برای همه ی جنبه های تربیتی؛ ازجمله تربیت بهداشتی، عاطفی، اجتماعی، جنسی و...  چهارچوب تعیین می کند و برهمه ی آن ها محاط است. بنابر این یک انسان دینی، انسانی کاملاً اخلاقی باویژگی هایی است که دین برایش تعیین کرده است.

5- از فراز "ذلک الکتاب..." می توام نتیجه گرفت که قرآن کتاب "مسلمان کردن" نیست، بلکه منشوری برای "مسلمان ساختن" است. در آیات متعدد قرآن نیز آمده که اگر خدا می خواست، همه را به راه راست هدایت می کرد. بنابراین یک مربی باید بر اساس ظرفیت ها و آمادگی های متربی او را به سوی تربیت صحیح سوق دهد و از اعمال فشار و اجبارهای بی مورد – به ویژه درعقاید دینی- پرهیز نماید.