گزارشی از سفر به کشور بوسنی؛ اورشلیم اروپا(10)؛ آخرین!

برداشتها و نکته هایی از آداب و رسوم و فرهنگ مردم بوسنی

آنچه ارائه می شود، به نظرم نکات پر اهمیتی است که از این سفر به دست آمده و از زبان دوستان همسفر یاد گرفته و شنیده ام.

ـ صوفیان بوسنی با این که به لحاظ فقهی حنفی مسلکند، ولی به شیعیان بسیار نزدیک هستند و طریقت های نقشبندی و رفاعی در این کشور فعال و تأثیرگذارند. آنها هیچگاه شیعه ستیز نبوده اند بلکه همواره به دلیل همین نگرش صوفیانه و نیز برخی از تقارب های عقیدتی، شیعیان را در میان خود پذیرفته اند.

ـ بیشترین اسم زن های بوسنی، فاطمه است و حتی در بعضی خانواده ها چندین نام فاطمه وجود دارد. بوسنیایی ها معتقدند جایی که چهار فاطمه باشد مبارک است.

ـ مردم بوسنی ارادت خاصی به شعرای ایرانی دارند؛ تا جایی که آنها را شیخ سعدی، شیخ حافظ و حضرت مولانا خطاب می کنند. اطلاق لفظ شیخ در جامعه بوسنی، دلالت بر جایگاه و شأن ویژه ای دارد. به همین دلیل زبان فارسی به خانقا ‎ه ها و زندگی روزمره مردم نیز راه‎ یافته است. در حال حاضر هنوز صدها لغت فارسی اصیل در زبان بوسنیایی (و حتی زبان صربی و کرواتی) به‎کار می رود.

ـ مسلمانان بوسنی در یک قرن اخیر فشارها و سرکوب های متعددی را که از سوی نظام سوسیالیستی یوگسلاوی سابق تحمل کردند. آنها با رهبری افرادی همچون علی عزت بگوویچ، عمر بهمن، عصمت قاسم و حسین ژیون راه خود را برای نیل به استقلال ادامه دادند. علی عزت از سالهای جنگ جهانی دوم گرایشات اسلامی داشت. وی در رشته حقوق درس خوانده بود و به وکالت مشغول بود. بگوویچ در دوره تیتو و پس از آن چند‎بار به جرم فعالیت های سیاسی زندانی گشت. او در سال 1983م و به هنگام بازگشت از ایران در فرودگاه دستگیر شد؛ بگوویچ که برای شرکت در مراسم دهه فجر به ایران آمده بود به اتهام بنیان گذاشتن حکومتی شبیه به جمهوری اسلامی ایران، به 14 سال زندان محکوم شد. اما دیری نپایید که در سال 88 میلادی از زندان آزاد شد و به تشکیل حزب اقدام دموکراتیک مبادرت کرد.

فرهنگ ،آداب و رسوم

ـ دیده بوسی در بوسنی با دو بار صورت گذاشتن بر صورت هم(راست بعد چپ) انجام می گیرد، نه مثل ایران، سه بار! چرا که معتقدند سه بار در فرهنگ ما نشانه تثلیث مسیحیت است و ما مسلمانیم نباید مشتبه نشود.

ـ برعکس ما ایرانی ها، به غریبه ها حساس نیستند و هرگز آدم احساس غربت نمی کند.

ـ جالب آن که خانم ها بعدار ازدواج فامیل شوهر را انتخاب می کنند.

ـ مسلمانان بوسنی در عزا و ماتم لباس مشکی نمی پوشند، بلکه بر عکس این مسیحی ها هستند که لباس مشکی می پوشند. همچنین شمع روشن نمی کنند، آن را کار مسیحیت می دانند. گریه و زاری و... بر مرده را بد دانسته و صرف اندوه را کفایت می دانند.

ـ مردم پاک و نجیب و ساده ای هستند. به کسی کار ندارند. اهل تعارف نیستند اگر چیزی را تعارف کردند حقیقی است. نه چیزی را تحمیل می کنند و نه تحمیل می پذیرند.

ـ قانونمند و تابع قوانین و نظم و انضباط هستند.

ـ یک عیب کلی دارند! متأسفانه اهل سیگارند، حتی در مدارس، زن و مرد.

ـ مساجد بسیار تمیز و مرتب و با نماز 5 وعده ای با انبوهی از جمعیت و نماز جماعت از نشانه های مسلمانان این کشور است. معمولاً قبل از نماز جماعت مردم نافله می خوانند و پس از نماز توسط امام جماعت دعای دسته جمعی خوانده می شود و تسبیحات و ذکر گفته می شود. در بعضی از مساجد پس از نماز ظهر، یک جزء و گاه بیشتر ختم قرآن دارند. هنگام ورود به مسجد تا خروج از آن، کسی حرف نمی زند و سکوت عجیبی در مساجد حاکم است. در بین نماز بلند نشده و مسجد را ترک نمی کنند. سکوت در مساجد هوای معنوی خاصی به این مکان مقدس می دهد.

ـ در خریدها از جمله در مغازه ها و داروخانه ها نزدیک به باجه پرداخت یا خرید، خطی مشخص است که افراد به نوبت بتوانند حساب کرده یا خرید کنند. سعی می کنند در این مواقع تجمع نکنند.

نمادهای شیعی و مذهبی

ـ اهل سنت آنجا شدیداً محب اهل بیت علیهم السلام اند. سادات مورد علاقه اینها هستند و نوعی نگاه تقدس آمیز به آنها وجود دارد.

ـ در بسیاری از تکایا و حتی مساجد اسامی امامان شیعه و خلفا را نوشته اند. در تکیه ای نوشته بودند: «صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم.» همچنین این حدیث: «مثل اهل بیت کمثل سفینه نوح من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق.»

ـ دراویش الهیات عرفانی دارند. به اولیا معتقدند و امامان شیعه را اولیا می دانند. عشق وافری به امام خمینی و رهبر معظم انقلاب دارند.

ـ معتقدند: دنیا برای اهل کسا و پنج تن آل عبا خلق شده و آنها رمز حیات اند. در دعاها استمداد دارند از جمله استمدادیه ای منسوب به امام سجاد(ع)

ـ در میدان سبیل یک سقاخانه زیبا وجود دارد و در مساجد هم هست که مردم به یاد لب های تشنه امام حسین(ع) آب بنوشند و...