اخلاق از منظر قرآن

بایدها

* – ارکان دین و اخلاق: لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَ ذِی الْقُرْبَى وَ الْیَتَامَى وَ الْمَسَاکِینِ وَ قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَ أَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَ آتُواْ الزَّکَاةَ(بقره:83) جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید و با مردم [به زبان] خوش سخن بگویید و نماز را به پا دارید و زکات را بپردازید.

1 – ما با هم برادریم: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَه فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ(حُجُرات:10) مؤمنان با هم برادرند. بین برادران خود اصلاح(و سازش برقرار) کنید.

2 – همکاری در امور خیر: تَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى (وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ)(مائده:2) در نیکوکارى و پرهیزگارى با یکدیگر همکارى کنید (و در گناه و دشمنی دستیار هم نشوید.)

3 –سبقت گرفتن از یکدیگر در امور پسندیده: فَاسْتَبِقُواْ الْخَیْرَاتِ(بقره:148؛ مائده:48) در کارهاى نیک بر یکدیگر پیشى بگیرید.

4 – برپائی نماز: أَقِمِ الصَّلَاةَ(لقمان:17) نماز را بر پا بدار. 

5 – استعانت و کمک از نماز: وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ(بقره:45) از شکیبایى و نماز یارى بجویید.

6 –  نماز و پرهیز از منکرات: إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ(عنکبوت:45)نماز از کار زشت و ناپسند باز مى‏دارد.

7– سلام دادن: فَإِذَا دَخَلْتُم بُیُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنفُسِکُمْ(نور:61) چون به خانه‏اى وارد شدید، به یکدیگر سلام کنید.

8 – جواب سلام: وَإِذَا حُیِّیْتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا(نساء:86) و چون به شما سلام داده شد، شما به [صورتى] بهتر از آن سلام بدهید یا همان را [در پاسخ] برگردانید.

9 –سلام به جاهلان: وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا(فرقان:63) و چون نادانان ایشان را طرف خطاب(مورد پرخاش) قرار دهند، به ملایمت پاسخ مى‏دهند.(و به آنها سلام میدهند.)

10 –گذشت کریمانه: إِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَامًا(فرقان:72) (مؤمنان کسانی هستند که) چون بر لغو بگذرند، با بزرگوارى میگذرند.

11 - امر به معروف و نهی از منکر:وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ (لقمان:17) امر به معروف و نهی از منکر کن.

12 – نیکی به پدر و مادر: وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا(إسراء:23) و به پدر و مادر [خود] نیکی کنید. هنگامی که  یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند، به آن­ها [حتى] اوف نگو و به آنان پرخاش نکن و با آنها سخنى شایسته بگو.

13 – خدمت به پدر و مادر: وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا(إسراء:24) و از سر مهربانى، بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو پروردگارا! آن دو را رحمت کن، چنان که مرا در کودکی پرورش دادند.

14 – دعا برای پدر و مادر: رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِمَن دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِنًا(نوح:28) خداوندا! بر من و پدر و مادرم و هر مؤمنى که در سرایم درآید، ببخشاى.

15 - صبور باش:وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ(لقمان:17) بر آن چه به تو میرسد، صبر نما.

16 – میانه رَوی: وَاقْصِدْ فِی مَشْیِکَ(لقمان:19) در رفتارت میانه رو باش.

17 -  آرام سخن گفتن:وَاغْضُضْ مِن صَوْتِکَ (لقمان:19) آرام سخن بگو.

18 –فروتنی و تواضع هنگام راه رفتن: وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا(فرقان:63) و بندگان خداى رحمان کسانى‏ هستند که روى زمین به نرمى گام برمى‏دارند.

19 – مسئولیت خانوادگی: قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَه(تحریم:6) خود و خانواده خود را از آتش جهنم نگاه دارید؛ آتشی که هیزمش از مردمان و سنگ است.

20 – مسئولیت گوش و چشم و قلب: إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا(إسراء:36) همانا گوش و چشم و قلب؛ همه مورد پرسش واقع خواهند شد.

21 –پاکدامنی و پاک چشمی: قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ ... وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ(نور:31-32) به مردان با ایمان بگو دیده فرو نهند و پاکدامنى ورزند که این براى آنان پاکیزه‏تر است ... و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند و پاکدامنى ورزند.

22 – شنیدن سخنان و انتخاب بهترین: فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ(زمر:18) بشارت بده به بندگان من که به سخن گوش فرامى‏دهند و بهترین آن را پیروى مى‏کنند.

23 – تسلیم خواست خدا بودن: عَسَى أَن تَکْرَهُواْ شَیْئًا وَ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَ عَسَى أَن تُحِبُّواْ شَیْئًا وَ هُوَ شَرٌّ لَّکُمْ(بقره:216) بسا چیزى را خوش نمى‏دارید و آن براى شما خوب است و بسا چیزى را دوست مى‏دارید و آن براى شما بد است.

24 – انفاق: لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ(آل­عمران:92) هرگز به نیکوکارى نخواهید رسید تا از آنچه دوست دارید، انفاق کنید.

25 – فرو خوردن خشم و بخشیدن مردم: وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ(آل­عمران:134) و خشم خود را فرو مى‏برند و از مردم در مى‏گذرند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.

26 – نرمخوئی: فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ(آل­عمران:159) پس به [برکت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پُر مهر] شدى و اگر تندخو و سخت­دل بودى، قطعاً از پیرامون تو پراکنده مى‏شدند. پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه.

27 -  مشورت با دیگران:وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ(آل­عمران:159) و در کار[ها] با آنان مشورت کن. و أمرُهُم شوری بینَهم(شوری:38) امور خود را با مشورت انجام دهید.

28 –نیکو سخن بگوئید: َقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا(بقره:83) با مردم [به زبان] خوش سخن بگویید.

29– سخن نیکوتر بگوئید: َقُل لِّعِبَادِی یَقُولُواْ الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ(إسراء:53) به بندگانم بگو آنچه را که بهتر است، بگویند.

30–هر چه کنی به خود کنی: مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَیْهَا وَمَا رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِیدِ(فصلت:46) هر که کار شایسته بکند، به سود خود اوست و هر که کار بدى بکند، به زیان خود اوست و پروردگار تو به بندگان [خود] ستمکار نیست.

31 –دفع بدی به خوبی: ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ(مؤمنون:96) بدى را به شیوه‏اى نیکو دفع کن.

32 – رعایت عدالت: لاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى(مائده:8) نباید دشمنى گروهى، شما را بر آن دارد که عدالت نکنید. عدالت کنید که آن به تقوا نزدیکتر است.

33 –عدالت پیشگی: وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ(نساء:58) و چون میان مردم داورى ‏کنید، به عدالت داورى کنید.

34 – وفای به عهد و پیمان: وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ(مؤمنون:8 ؛ معارج:32) کسانى که امانتها و پیمان خود را مراعات مى‏کنند.

35 – امانتداری: إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا(نساء:58) خدا به شما فرمان مى‏دهد که امانتها را به صاحبان آنها رد کنید.

36 – مرگ: أَیْنَمَا تَکُونُواْ یُدْرِککُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ کُنتُمْ فِی بُرُوجٍ مُّشَیَّدَةٍ(نساء:78) هر کجا باشید شما را مرگ درمى‏یابد؛ هر چند در برجهاى استوار باشید.

37 –استرجاع: إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعونَ(بقره:155) چون مصیبتى به آنان برسد، مى‏گویند ما از آن خدا هستیم و به سوى او باز مى‏گردیم.