خاتمیت پیامبر گرامی اسلام(ص)

با رحلت جانگداز اشرف کائنات و خاتم أنبیاء(ص) ، پرونده بَعث رسولان و پیامبران از جانب خداوند برای همیشه مختومه شد و پس از آن طی طریق و ادامه مسیر بر دوش مردمان نهاده شد. لذا بی مناسبت نیست اشاره ای اجمالی به این مبحث نموده و نظرات برخی کسان را در این زمینه بازگوئیم.

سوره أحزاب – آیه 40:

        ما کان محمدٌ أبا أحدٍ مِن رجالِکم و لکن رسولَ­ الله و خاتَمَ ­النبیین ...

        ترجمه: محمد پدر هیچیک از مردان شما نیست ولیکن (او) رسول خدا و خاتم پیامبران است...

خاتَم به فتح تاء گر چه از نظر لغوی به معنای مُهر انگشتری و نگین انگشتری است اما از آنجا که سابقاً پایین نامه­ ها را به عنوان ختام کلام با مُهر انگشتری مهر می ­نمودند ، لذا در اینجا به مفهوم پایان دهنده به جریان نبوت بوده و مرادف با خاتِم(ختم کننده و پایان دهنده) به کسر تاء مفروض شده است.

گفته شده است دو عامل موجب بعث أنبیا و به طریق أولی رسولان بوده است:

    اول – عدم تکامل بشر در روند رشد تاریخی خود؛ که موجب می­شد هر از چندی خداوند برای یاد­آوری و گوشزد به بشریت و نمایاندن مسیر صحیح هدایت و سعادت ، رسولان و صاحبان شریعت را مبعوث کند.

   دوم – قصور و ضعف انسان­ها در حفظ و نگهداری از میراث گران­بهای رسولان؛ که موجب از بین رفتن یا بروز تحریف در شرایع پیشین می­شد و این عامل موجب می گردید خداوند تا هنگام رسیدن بشر به مرز عقلانیت ، پیامبرانی را مبعوث نماید تا انسان­ها را جهت گذار از مرحله طفولیت و رساندن آنان به سرمنزل تعقل ، یاری رسانَد. و در واقع چونان طفلی که باید از او مراقبت نمود تا راه رفتن و تکلم بیاموزد ، از بشر نیز با بَعث أنبیا این گونه مراقبت می ­نمود. اما با بعثت پیامبر گرامی اسلام(ص) و نزول این آیه به واقع خداوند می - خواهد دو چیز را به بشریت اعلام کند:

    الف – این که بشر بدان پایه از عقلانیت رسیده است که دیگر نیازی به تکرار بَعث رسولان نیست.

     ب – این که بشر با نصب­ العین آموزه­ های دینی و با بهره­ مندی از عقل خدادادی باید ادامه مسیر را خود بیابد و متناسب با شرایط زمانه و مقتضیات آن به راه خود تداوم ببخشد.

در واقع بشر دو مرحله را در روند تکاملی خود طی کرده است:

   1 – مرحله پیش از بلوغ عقلی و اجتماعی ؛ که در این مرحله بشر نمی­ توانسته است دریافت کلی از تعلیمات دینی داشته باشد و همچنین نمی ­توانسته است این میراث گران­­­­بها را به نحو أحسن حفظ نماید و خداوند با ارسال رسولان و برانگیختن پیامبران ، از طریق وحی به آن­ها یاری می­ رسانده است.

   2 – مرحله پس از بلوغ عقلی ؛ در این مرحله ، بشر توانائی درک و فهم دین را به شکل جامع به دست آورده است و نیز توان حراست از داشته­ ها و دانسته­­ های خود را یافته است. لذا مستغنی از استمرار رسولان و پیامبران گشته و خود با اتّکاء به عقل خود و با بهره­ مندی از علوم بشری می­ تواند راه خود را در سایه دین باز یافته و به کمال و سعادت نائل آید.

نکته:

ختم نبوت به مفهوم پایان دیانت و دین­ ورزی نیست بلکه به معنای راه ­یابی بشر به مدد عقل خود در سایه هدایت عامه شریعت نبوی است. {و الا چنان که مبرهن است گرایش به دیانت در هر زمان ، بیش از زمان گذشته است. و این به دلیل گرایش فطری بشر به تدیُّن است.} زیرا عقل و علم و تجربه صِرف بشری نمی ­تواند به صورت جامع­ الأطراف به تمام رموز و اسرار جهان طبیعی و ماوراء طبیعی از جمله حیات اخروی ، نائل آمده و إشراف پیدا کند و بالنتیجه آن گونه که مقتضای مصالح خویش است ، تدبیر امور نماید.