شبهای قدر و نزول قرآن

در شبها و روزهائی قرار داریم که مصادف با ایام و لیالی قدر است. شب قدر علاوه بر آن که به دلیل تقدیر اعمال یکساله بندگان از اهمیت برخوردار است ، به دلیل آن که به تصریح قرآن ، شب نزول قرآن بر قلب نازنین پیامبر – چه قائل به نزول به صورت کامل و دفعی باشیم چه قائل به نزول بخشی از قرآن – است ، اهمیت دوچندان یافته است.

در باب بعثت نبی مکرم اسلام به رسالت که با نزول اولین آیات الهی بر ایشان همراه بود ، اکثریت مسلمانان اعتقاد بر این دارند که بعثت نبوی در ماه مبارک رمضان و به تصریح ایشان با استناد به آیاتی از قرآن (انا انزلناه فی لیلة مبارکة – انا انزلناه فی لیلة القدر) در روز هفدهم ماه مبارک رمضان بوده است و به نوعی دسته بندی نزول قرآن به صورت دفعی و تدریجی را مورد انکار قرار داده اند. در قبال اکثریت مسلمانان ، شیعیان اعتقاد بر این دارند که قرآن در دو مرحله بر رسول مکرم اسلام نازل شده است. در مرحله اول قرآن به صورت دفعی در شب قدر و بالطبع در ماه مبارک رمضان بر قلب شریف ایشان نازل شده است و در مرحله دوم با آغاز رسمی رسالت ایشان در بیست و هفتم رجب المرجّب در غار حراء با پیام آوری جبرائیل به صورت تدریجی و با آغازین آیات سوره علق استارت خورده است. با این حساب باید برای فاصله زمانی ماه مبارک رمضان تا رجب المرجّب سال بعد (که حدود ده ماه میشود) و یا دو سال بعد (که حدود بیست و دو ماه میشود) توجیهی داشته باشیم. در توجیه این فاصله زمانی برخی محققان از شیعه چنین گفته اند که پیامبر تا زمانی که به یک آمادگی صد در صد و آرمانی جهت به دوش کشیدن چنین مسئولیت و بار وزین و سنگینی برسد ، خداوند مدتی ایشان را نه برای دیگران که برای خودشان به مقام نبوت نائل گردانید تا پس از آن که شرایط روحی ایشان مستعد اعطای چنان مسئولیتی شد این شأن عظمی و این مقام عظیم به ایشان پیشکش شود. لذا نزول دفعی و بتمامه قرآن مربوط به این دوره است که ایشان به صورت اختصاصی برای شخص خودشان پیامبر بودند و پس از آن که مقدمات کار فراهم گشت و زمان بعثت نبوی و آغاز رسالت عمومی ایشان مهیا گشت ، آن گاه قرآن به صورت تدریجی و مُقطَّع مُقطَّع و به تناسب زمان و پیشامد حوادث و نیاز به نزول آیات ، پس از نزول مجدد بر قلب شریف ایشان به صورت الفاظی مناسب و متناسب بر لسان مبارک ایشان جاری و در اختیار مستمعان و مخاطبان قرار میگرفت.

در بحث بعثت نبوی یکی از مباحثی که منجر و منتهی به نزول فرشته وحی و القاء آیات اولین سوره علق به ایشان گردید ، قرآن پژوهان به نکته ای تحت عنوان تحنُّث اشاره کرده اند. تحنُّث نوعی عزلت نشینی جهت خلوت با معبود و راز و نیاز با خالق بوده است. در کتب سیره به این مسأله پرداخته شده است که حضرت محمد(ص) مدتی پیش از مبعوث شدن به مقام رسالت هر ساله این سنت تحنُّث را به پیروی از حنفاء زمان خویش که از این سنت تبعیت می کردند ، به جا می آورده اند و در غار حراء معتکف می شدند و در آنجا به تفکر در آفاق و انفس پرداخته و در دل شب به راز و نیاز با خالق دادار می پرداختند. و در آن سالی که به رسالت مبعوث شدند نیز ایشان طبق سنوات سالفه در غار حراء معنکف بودند که فرشته وحی بر ایشان نازل گشته و با القاء پنج آیه اول سوره علق به ایشان بشارت داد که به رسالت هدایت امت مبعوث شده ای.

در باب این که تحنُّث شیوه ای مرسوم در آن زمان در بین حنفاء بوده یا شیوه ای ابتکاری و اختصاصی مختص به پیامبر بوده است ، در کتب سیره و تاریخ آمده است که سنت تحنّث تنها در ماه مبارک رمضان بوده است و سابقه ای دیرین داشته و چنان که گفته آمد پیامبر نیز به عنوان عمل به این سنت حسنه مبادرت به آن می نموده اند. از ابن عباس منقول است که با فرا رسیدن ماه رمضان کسانی از قریش راهی حراء می شدند و یک ماه در آنجا اقامت می کردند و با پایان ماه رمضان و حلول ماه شوال از کوه پائین آمده و پس از طواف کعبه به سر کار و منزل خویش باز می گشتند. و رسول خدا نیز چنین می کردند.(أنساب الأشراف ، ج1 ، ص105 ؛ سیره رسول خدا ، ص226)

در سیره ابن هشام به عنوان یکی از قدیمی ترین منابعی که به تاریخ رسول خدا پرداخته است ، چنین آمده است: ثمّ جاءهُ جبریل –علیه السلام- بما جاءه مِن کرامة الله و هو(ص) بحِراء فی شهر رمضان= و سپس آورد مر او را جبرئیل به آن چه که آورد او را از کرامت الهی(یعنی مقام رسالت و آیات نازله بر قلب شریف نبوی) در حالی که ایشان به دلیل تحنُّث در ماه مبارک رمضان در غار حراء بیتوته کرده بودند.(سیره ابن هشام ، ج1 ، ص235) وی همچنین در توضیح این مطلب می افزاید: کان الشهر الذی أراد الله تعالی به فیه ما أراد مِن کرامتِه مِن السُّنّة التی بعثَهُ الله تعالی فیها و ذلک الشهر رمضان خرج رسول الله إلی حِراء ... و معه أهلُه= ماهی که خداوند در آن ماه اراده کرد تا تاج کرامت بر سر نبی مکرّمش بنهد و او را به رسالت مبعوث دارد ، ماه رمضان بود که در آن ماه حضرتش به همراه خانواده اش به قصد اعتکاف و تحنّث در حراء عازم آنجا شده بودند.(همان ، ص236 ؛ سیره رسول خدا ، ص237 ؛ السیرة الحلبیة ، ج1 ، ص237 ؛ سُبُل الهُدی و الرَّشاد ، ج2 ، ص312) البته چنان که در مقالت پیشین در این زمینه به فرمایش حضرت امیر (ع) اشاره شد ، مؤیّد همین مطلب است که حداقل در آن سالی که ایشان به رسالت مبعوث شده اند ، ایشان و به تصریح منابع تاریخی خانواده ایشان همراه ایشان در غار حراء بوده اند. و نیز چنان که گفته آمد از آنجا که تحنّث به تصریح مورخان و سیره نویسان در ماه مبارک رمضان بوده و رسالت نبوی و نزول آیات وحی نیز در ماه مبارک رمضان بوده است ، لذا میتوان چنین استنباط و استنتاج و استخراج نمود که مبعث نبی مکرم نیز در ماه مبارک رمضان و در همین ایام بوده باشد.

والله العالم بحقائق الامور