درآمدی بر سبک زندگی

سبک زندگی و مباحث پیرامونی آن به صورتی که امروزه مطرح می‌شود، اصطلاحی خاص در ادبیات جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی است، و مراد از آن، مجموعه‌ای از کنش‌ها و رفتارهای فردی و اجتماعی است که بر اساس الگوهای خاص و معین صورت گرفته و یک کل متمایز رفتاری را پدید می‌آورد. این مجموعه ی نظام‌مند، از گستره‌ای و سیع و دامنه‌دار برخوردار بوده و حوزه‌های مختلفی مانند الگوی مصرف، شیوه تغذیه، پوشش، نوع مسکن، شیوه گذران اوقات فراغت، تمرکز بر علامندی‌ها، آداب معاشرت، الگوهای زندگی خانوادگی، الگوهای بهداشت و سلامت، و موارد بسیار دیگری را در بر می‌گیرد.

اما مهم آن است که در تمام جوامع، الگوهای موجود برای سبک یا سبک‌های زندگی، مستظهر به یک عقبه معرفتی و فرهنگی بوده، و جلوه‌های عینی رفتار و کنش را می‌توان نمادی از ارزش‌ها و هنجارهای مقبول اجتماعی دانست. بر این اساس، سبک زندگی، یک مقوله کاملا فرهنگی بوده و سبک‌های پذیرفته و مقبول، حاصل اندوخته‌ها و تجربه‌های مادی و معنوی اعضای جامعه در طول چندین نسل به شمار می‌رود. اما فرهنگ، خود متأثر از عوامل گوناگون بوده و در این زمینه، دین دارای نقشی بسزا و غیرقابل انکار است. مثلا در جامعه ایرانی، قرن‌های متمادی است که آموزه‌های اسلامی، نقشی اثرگذار و مسلط در شکل‌گیری و گسترش فرهنگ ایرانی داشته است. از این توضیح می‌توان استفاده کرد که فرهنگ موجود ایرانی در حالت ایده‌آل خود نمی‌تواند چیزی جدای از فرهنگ اسلامی باشد، زیرا در طول 14 قرن اخیر، برآیند تلاش اجتماعی ایرانیان در این راستا بوده که  نظام معنایی توحیدی و اسلامی، چارچوب فرهنگ و مؤلفه‌های فرهنگی در جامعه باشد.

البته نباید فراموش کرد که علاوه بر عامل دین، مؤلفه‌های دیگری نیز وجود دارند که در شکل‌گیری فرهنگ جامعه اثرگذار هستند. به همین دلیل، ما شاهد آن هستیم که جوامع مسلمان، هر کدام فرهنگ خاص خود را دارند و در عین حال می‌توان آن‌ها را جامعه‌ای اسلامی نامید. بر این اساس، می‌توان گفت که سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی، مجموعه‌ای از کنش‌ها و الگوهای نظام‌مند رفتاری است که بخشی از فرهنگ ایرانی را تشکیل می‌دهد، و در عین حال، روح کلی آموزه‌های اسلامی بر آن حاکم بوده و در چارچوب نظام معنایی توحیدی قرار دارد.

نکته مهم آن است که به اقتضای فرهنگی بودن مسئله سبک زندگی، نمی‌توان در یک جامعه گسترده انسانی، انتظار حاکمیت یک سبک خاص زندگی را داشت، بلکه وجود سبک‌های متعدد کاملا پذیرفتنی است؛ همان گونه که سبک زندگی ابوذر با سلمان متفاوت بود، و سبک زندگی امیر مؤمنان علی (علیه السلام) با سبک زندگی صادق آل محمد (علیه السلام) به دلیل اقتضائات فرهنگی متفاوت بود؛ اما همگی این سبک‌ها در چارچوب آموزه‌های اسلامی قرار داشته و سبکی اسلامی به شمار آمده است.