وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنزِلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُم مِّن قَبْلِ أَن یَأْتِیَکُمُ العَذَابُ بَغْتَةً وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ ?زمر– آیه 55?

و نیکوترین چیزى را که از جانب پروردگارتان به سوى شما نازل آمده است پیروى کنید، پیش از آنکه به طور ناگهانى و در حالى که حدس نمى‏زنید شما را عذاب دررسد.

شنیده ایم که می گویند این حکم، حکم خوبی در اسلام نیست یا قدیمی است و مدتش گذشته است و از این دست تفاسیر. و یا آیاتی که شبهه افکنان یا شک کنندگان مطرح می کنند و جوابی از سوی مراکز علمی خودمان شنیده نمی شود و یا جواب قانع کننده ای داده نمی شود.

احکامی مانند قصاص، ازدواج موقت و مجدد، گرفتن کنیز، ارتداد و...

در عصری که پیامبر اعظم صلوات الله علیه و آله، جامعه اسلامی را تحویل گرفتند و مسئولیت هدایت جامعه جاهلی عرب را بر عهده داشتند، سطح فرهنگی و معرفتی و اجتماعی مردم در کمترین سطح ممکن بود و این جامعه می بایست از کف دره ای که در آن سقوط کرده بود به قله بندگی و معارف اسلامی و انسانی می رسید. در این زمینه و شاهد این سیر صعود و حرکت دادن جامعه، آیاتی هم وجود دارد. مثلاً در مورد حکم حرمت خمر و شراب که در سه مرحله بر پیامبر نازل شد و به مردم تفهیم گردید. لذا به آیاتی موضوعات فوق نیز با همین زاویه و نگاه می تواند قابل بررسی باشد.

(1) آیه قصاص: اعراب در زمان جاهلی با خوی تعصب و جنگ طلبی خود بارها زمینه ساز جنگ های خونینی بوده اند که نمونه ای از آن جنگ قبیله دو برادر به نام های اوس و خزرج است. کشتن یک نفر و دعوای دو نفر به راحتی زمینه را برای قتل و کشتار و دعواهای قبیله ای فراهم می نمود. لذا پیامبر گرامی اسلام از سوی خداوند رحمان وظیفه کنترل و هدایت این انحراف بزرگ را با آیه قصاص بر عهده گرفت. با اشاره به آیه قصاص نکاتی را گذرا در مورد آن عرض می نمایم:

ای افرادی که ایمان آورده‏اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده و زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد، باید از راه پسندیده پیروی کند و قاتل نیز به نیکی دیه را به ولی مقتول بپردازد. این تخفیف و رحمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند عذاب دردناکی خواهد داشت(178).

نکته1) در آیه، ولی دم برادر قاتل(فمن افی من اخیه شئ) شمرده شده است و این اشاره لطیف نشان از این دارد که مبنای آیه نه تنها دوری از کشتار و رعایت حد قصاص است بلکه بر مبنای گذشت نیز بنا نهاده شده است و بلافاصله پس از توصیه به قصاص آمده است.

نکته2) در آیه بعد اشاره به حیات بودن قصاص اشاره می شود. قطعاً برای مردمی که به جای یک نفر چندین نفر را می شکند این حکم حیات است.

نکته3) مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا. لذا گذشت از قاتل مانند این است که همه مردم را زنده گردانیده است. و با فرض مبنای گذشت، با کشتن قاتل، گویی همه مردم را کشته است.

نکته3) شنیده ایم که حضرت امیرالمومنین صلوات الله عیله قاتل خویش را قصاص کرد، ولی چنانچه در نهج البلاغه مروری داشته باشیم ایشان در وصیتی که به امام حسن علیه السلام داشته اند سفارش به گذشت می کنند (نامه23- اگر زنده بمانم خود ولی خون خویشم و اگر بمیرم مرگ میعاد و قرارگاه من است . اگر عفو کنم عفو برای من موجب تقرب به خدا است و برای شما نیکی و حسنه است بنا براین عفو کنید آیا دوست ندارید خدا شما را مشمول عفو و آمرزش خویش قرار دهد؟)، لکن در نامه ای(نامه 47) فرزندان ابی طالب را خطاب قرار می دهد که دست به کشتار نزنید و یک ضربه را با یک ضربه جواب دهید و...

نکته4) «علیکم بالدرایات لا بالروایات همت السّفهاء الروایة و همت العلماء الدرایة»(کنزالفوائد 2/31) «اذا حدثتم بحدیث فاسندوه الی الذی حَدَّثکم فِان کان حقاً فلکم و ان کان کذباً فَعلیه»(کافی 1/52).

پ ن) حقیر هیچ ادعایی در فهم بالای آیات و روایات ندارم و فقط برداشت ها و یافته ها و شنیده های خود را منعکس می کنم که آنها را قبول کرده ام.

ادامه دارد...