خمس از منظر مذاهب خمسه

(امامیه،حنفیه،مالکیه،شافعیه و حنبلیه)

گاهی شبهه می شود که خمس فقط به مذهب شیعه تعلق دارد و سایر فِرَق اسلامی آن را واجب نمی دانند. آیا واقعاً چنین است؟ یا نه بلکه آن­ها نیز در مواردی با مذهب شیعه همراه بوده و خمس را در پاره ای از موضوعات واجب می دانند؟

مرحوم محمدجواد مغنیه از علمای لبنان در اقدامی قابل تحسین و درخور توجه در قالب فقه تطبیقی تفاوت آراء مذاهب پنجگانه(اثنی عشری، حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی) را در باب احکام و مسائل شرعی جمع آوری و در معرض دید و قضاوت سایرین گذاشته است. این کتاب در سال 1388هجری برابر با 1346 شمسی به چاپ رسیده است و آقای کاظم پورجوادی آن را ترجمه کرده است. ما نیز به اختصار، اجمال آنچه را در زمینه خمس آورده است، تقدیم می کنیم.

موارد خمس

اول – غنائم جنگی

تمام فرقه های پنجگانه معتقدند خمس به آن تعلق می گیرد.

دوم – معدن(چیزی که از زمین استخراج می شود و از جنس زمین است؛ نظیر نفت، سرب، قلع و گوگرد)

حنفیه: در کم و زیاد آن خمس واجب است.

ماکیه و شافعیه و حنبلیه: خمس واجب نیست.

امامیه:اگر به نصاب طلا در زکات برسد، خمس آن به میزان 20دینار کسر میشود.

شعرانی گفته است: بر امام(حاکم) است که سهمی را از صاحبان معدن برای بیت المال وضع کند تا صاحبان معادن به واسطه ثروت و انفاق بر لشکریان، هوای قدرت نکنند.

سوم – گنج(مال دفن شده در زیر زمین که اهل آن از بین رفته اند.)

مذاهب چهارگانه اهل سنت: در گنج؛ چه کم چه زیاد، خمس واجب است.

امامیه: حکم گنج به مانند معدن است.

چهارم - غواصی(آنچه از دریا به واسطه فرو رفتن در آن به دست آید؛ نظیر لؤلؤ و مرجان و...)

مذاهب چهارگانه اهل سنت: هر مقدار باشد، خمس ندارد.

امامیه: پس از کسر مخارج، اگر به یک دینار برسد، خمس دارد.

پنجم – مازاد بر مخارج سال

امامیه: چه تجارت، چه صنعت، چه زراعت، چه مازاد بر درآمد(حقوق)، چه مِلک و غیره خمس بر آن تعلق می گیرد.

مذاهب چهارگانه اهل سنت: بر مازاد بر مخارج سالیانه خمس تعلق نمی گیرد.

ششم – کافر ذمی اگر زمینی را از مسلمانی بخرد؛

امامیه: باید خمسش را بپردازد.

مذاهب چهارگانه اهل سنت: خمس به او تعلق نمی کیرد.

هفتم – مال مخلوط به حرام

امامیه: در صورتی که نه مقدار مال حرام و نه صاحبش معلوم نباشد، پیش از مصرف باید خمسش پرداخته شود.

مذاهب چهارگانه اهل سنت: خمس واجب نیست.

چنانچه ملاحظه می شود در غنائم و معادن و گنج ها مذاهب چهارگانه اهل سنت در وجوب خمس با ما تشریک دارند اما در سایر موضوعات با ما هم­رأی و هم­نظر نیستند که این هم طبیعی است؛ زیرا فهم­ها و برداشت­ها متفاوت است و باب فقاهت و اجتهاد این اجازه را می دهد تا فقیه بر اساس یافته­های خود، حکم به وجوب یا جواز یا تحریم کند.

مصارف خمس

شافعیه و حنابله: مصرف خمس به 5قسم تقسیم می شود؛ سهم رسول خدا-ص-(که صرف مصالح مسلمین می شود.) ، ذوی القربی(سادات منسوب به هاشم) ، ایتام ، مساکین و ابن السبیل(در راه ماندگان).

حنفیه: سهم رسول خدا با وفاتش ساقط می شود. ذوی القربی(خمس به واسطه فقیر بودن به آن ها تعلق می گیرد نه انتساب آن­ها به رسول خدا-ص-) ، ایتام ، مساکین و ابن السبیل.

مالکیه: زمامدار(حاکم اسلامی) به هر نحو که مصلحت بداند، خمس را مصرف می نماید.

امامیه: سهم خدا و رسول-ص- و ذوی القربی به امام یا نایبش واگذار می شود تا در مصالح مسلمین صرف شود . ایتام و مساکین و ابن السبیل نیز به شرط سادات بودن، جزو مصرف کنندگان خمس محسوب میشوند.

خداوند ما را از ملتزمین به آداب آئین خود قرار دهد.(آمین)